Các nhân tố ảnh hưởng tới đầu tư trong lĩnh vực nông nghiệp: Tổng quan những vấn đề lý luận cơ bản

Nội dung text: Các nhân tố ảnh hưởng tới đầu tư trong lĩnh vực nông nghiệp: Tổng quan những vấn đề lý luận cơ bản

1. Hai tác gi này c ũng cho r ng c p đ c ng đ ng, hàng hoá công là khó ti p c n và trong m t s tr ưng h p không phù h p nhu c u. Trong khi đ ó, c p đ h , s phân tán và chênh l ch v tài s n là m t v n đ nghiêm tr ng. Stevens & Jabasa (1988) cho r ng t su t l i nhu n c a ngành nông nghi p nhìn chung là th p, do đ ó, không khuy n khích đ u t ư t ư nhân t bên ngoài. Braverman & Guasch (1986) t p trung nghiên c u v v n đ tín d ng nông thôn, đ ã tóm t t nh ng đ c đ i m chính c a th tr ưng tài chính nông thôn nh ư th y trong B ng 1. Bng 1: Đ c đ i m c a th tr ưng tài chính nông thôn Nh ững khi ếm khuy ết chính S y u kém c a các l c c nh tranh Kh n ă ng th c thi h p đ ng kém Nh ũng nhi u và thi u trách nhi m c a các th ch , s b o tr và các hình th c chuy n giao thu nh p, m t ph n có l do c ơ ch khuyên khích không t n t i ho c đ ưc thi t k kém làm gi m trách nhi m c a c hai phía trên th tr ưng Vn đ thông tin và b t tr c nghiêm tr ng liên quan đ n kh n ă ng th c hi n ngh ĩa v hoàn tr trong t ươ ng lai c a ng ưi đ i vay Không th giám sát vi c s d ng ngu n v n vay Thi u tài s n th ch p do quy n s d ng đ t ho c s h u không đ ưc xác đ nh rõ ràng Thi u các ch ưng trình huy đng ti t ki m tài chính c h u Chi phí c ơ h i c a v n cao h ơn trong các khu v c khác vì tr n lãi su t Các v ấn đ ề nan gi ải Tín d ng th ưng ch y vào các h giàu có, còn các h nghèo h ơn b lo i kh i th tr ưng tín dng Các kho n cho vay nông nghi p b phân tán sang các m c đ ích phi nông nghi p Các chính sách tín d ng khuy n khích tiêu dùng và làm gi m đ ng c ơ ti t ki m Cu trúc k ỳ h n c a các kho n vay nông nghi p b thu h p ho c không gia h n đ ưc T l ng d ng các công ngh ti t ki m chi phí trong nông nghi p và trong d ch v tài chính th p T l tr n th p S d ng tràn lan các h p đ ng tín d ng liên h p v i các h p đ ng đ t đ ai và lao đ ng Méo mó nghiêm tr ng trong vi c phân b t i ưu các ngu n l c trên các th tr ưng Ngu n: Braverman & Guasch (1986) c p đ t ng quát, Todaro (1998) nh n xét r t xác đ áng r ng s n xu t nông nghi p trên th gi i chia ra hai lo i rõ r t, m t bên là nông nghi p có n ă ng su t cao các n ưc phát tri n và mt bên là nông nghi p n ă ng su t th p, phi hi u qu các n ưc đ ang phát tri n (tr. 306). 11
2. Todaro c ũng d a trên lý lu n c a Weitz (1971) phân chia ra ba giai đ o n trong phát tri n nông nghi p v i nh ng đ c đ i m r t khác nhau, đ ó là: (1) t cung t c p v i nh ng r i ro và b t n, trong đ ó ng ưi dân ch s ng m c sinh t n, (2) nông nghi p h n h p và đ a d ng, và (3) nông nghi p chuyên môn hoá hay là n n nông nghi p th ươ ng m i hi n đ i. 4. Các lý thuy t và mô hình đu t ư trong khu v c nông nghi p 4.1. T ng quan th c t Velazco & Zepeda (2001) kh o sát tr ưng h p Peru cho th y kh n ă ng t đ u t ư trong l ĩnh v c nông nghi p c a các h nông dân nhìn chung là y u, và s đ u t ư (t ư nhân) t bên ngoài h u nh ư không t n t i. Trong khi đ ó, m t s nghiên c u l i ghi nh n kh n ă ng t n t i đ u t ư t ư nhân vào các công trình nông nghip nh ư h th ng đ i n n ă ng Chile (Jadresic, 2000), h th ng cp n ưc nông thôn Vi t Nam và Cam-pu-chia (Salter, 2003). Nh ng s khác bi t nh ư th cho th y tính đ a d ng phong phú c a các nhân t chi ph i hành vi đ u t ư trong l ĩnh v c nông nghi p. 4.2. Cách ti p c n đ nh tính Reardon et al . (1996) xây d ng m t khuôn kh đ nh tính v các nhân t nh h ưng t i hành vi đu t ư c a h trong nông nghi p. Theo nhóm nghiên c u, thì hành vi đu t ư ph thu c tr c ti p vào hai nhóm nhân t chính. Th nh t là nhóm các đ ng l c (incentive) đ u t ư. Th hai là nhóm n ă ng l c (capacity) đ u t ư. Nhóm đ ng l c đ u t ư bao g m: - Các nhân t liên quan t i môi tr ưng: các đ i u ki n khí h u, môi tr ưng đ c thù đ a ph ươ ng s nh h ưng đ n đ ng l c đ u t ư vì nó nh h ưng t i m c sinh l i và r i ro ca kho n đ u t ư. - Li su t đ u t ư ròng: l i su t càng cao thì đng l c đ u t ư càng l n. - Li su t t ươ ng đ i: l i su t cao t ươ ng đ i so v i các ngành khác s t o đ ng l c cho đu t ư nhi u h ơn. - Đ r i ro (c tuy t đ i l n t ươ ng đ i): bao g m bi n đ ng v giá, n ă ng su t thu ho ch, bi n đ ng chính sách và chính tr , quy n s d ng đ t, v.v R i ro càng cao thì đng lc đ u t ư càng gi m. - “T l chi t kh u” c a t ng h gia đ ình, hay là m c đ s n sàng hy sinh l i ích hi n t i đ cho t ươ ng lai. Tham s này ph thu c nhi u vào thu nh p c a h . Các h giàu có hơn th ưng có “t l chi t kh u” cao h ơn, và do đ ó, có đ ng l c đ u t ư cao h ơn. 12
3. Nhóm n ă ng l c đ u t ư bao g m: - Ch t l ưng đ t đ ai s h u: Ch t l ưng đ t cao h ơn khi n kho n đ u t ư có l i su t cao hơn, và do đ ó t o ra n ă ng l c đ u t ư l n h ơn. - Quy mô đ t đ ai s h u: nhi u quan đ i m cho r ng đ t đ ai (tài s n) nhi u h ơn khi n ch h có đ i u ki n th ch p và ti p c n các kho n v n tài chính nhi u h ơn. - Vn có s n: v n d ưi các hình th c, dù t ti n và các tài s n tài chính, cho t i v t nuôi có th bán đ i đ l y ti n đ u t ư, hay các ph ươ ng ti n s n xu t khác. - Lao đ ng: S l ưng (quy mô h ) và ch t l ưng (trình đ giáo d c, s c kho c a các thành viên). Ngoài ra, các đ i u ki n khách quan khác c ũng có ý nghĩa r t quan tr ng trong vi c k t n i đ ng lc đ u t ư và n ă ng l c đ u t ư: - Công ngh hi n hành, - Chính sách v ĩ mô nói chung và chính sách nông nghi p nói riêng c a chính ph , - Cơ s h t ng và môi tr ưng th ch , - n đ nh chính tr . 4.3. Cách ti p c n l ch s Nh ư đ ã đ c p trên, Weitz (1971) đ xu t mô hình v ba giai đ o n phát tri n nông nghi p, trong đ ó, m i giai đ o n, trình đ phát tri n có m c đ và tính ch t đ u t ư khác nhau (xem B ng 2). Bng 2: Ba giai đ o n phát tri n nông nghi p và đ c đ i m c a đ u t ư Ba giai đ o n phát tri n nông nghi p Đc đ i m T cung t c p Hn h p Chuyên môn hoá Thành ph n s n ph m Mt cây tr ng chính Đ a d ng Mt cây th ươ ng ph m ph bi n và các lo i ph bi n và các lo i cây ph cây ph Mc đ ích s n xu t Đ áp ng nhu c u c a Cho gia đ ình và bán Ch đ bán gia đ ình Th i gian làm vi c Theo mùa v Cân b ng Theo mùa v Đu t ư v n Th p Trung bình Cao Mc thu nh p Th p Trung bình Cao Tính n đ nh c a thu Th p Cao Trung bình (theo nh p bi n đ ng giá c ) T l gi a thu nh p và Cao Kho ng m t n a Th p giá tr s n ph m 13
4. Ph ươ ng pháp s n xu t Chuyên môn hoá Đ a d ng Chuyên môn hoá ca nông dân Mc đ ph thu c vào Không ph thu c Mt ph n Hoàn toàn mt h th ng h tr Ngu n: Weitz (1971): 20 (d n l i theo Todaro (1998): 325) Hai cách ti p c n nêu trên đ c p t i nhi u nhân t nh h ưng đ n đ u t ư, nh ưng v m t lý lu n, chúng còn thi u nh ng c ơ s phân tích (analytical) ch t ch . Đ i u này ph i đ ưc kh c ph c thông qua vi c xây d ng các mô hình nông h (farm household model) trên n n t ng kinh t vi mô truy n th ng. Ph n ti p theo s gi i thi u các mô hình nông h nh ư v y. 4.3. Các nhóm mô hình lý thuy t v nông h Theo Mendola (2007), hi n nay có ba nhóm mô hình nông h chính đ ã và đ ang đ ưc s d ng nhi u trong các nghiên c u: (1) nhóm mô hình s ơ k ỳ ch bao g m s n xu t (mô hình t i đ a hoá li nhu n), (2) nhóm mô hình nông h tân c đ i n h n h p s n xu t và tiêu dùng (mô hình t i đ a hoá l i ích), và (3) nhóm mô hình nông h s r i ro. 4.3.1. Nhóm mô hình nông h t i đ a hoá l i nhu n Đi đ a s các nhà kinh t phát tri n tr ưc th p niên 1960 đ u cho r ng các h nông dân có đ c đ i m là nghèo, l c h u và kém hi u qu (Mendola 2007). Vi c gi đ nh nh ư v y khi n vi c mô hình hoá tr nên m ơ h và ít ý ngh ĩa. Tuy nhiên, vi c Schultz (1964) cho rng các h nông dân các n ưc đ ang phát tri n là “nghèo nh ưng hi u qu ,” đ ã kh ơi d y nhi u cu c tranh lu n và nh ng nghiên c u th c nghi m m i (Sen 1966, Hopper 1965, Lipton 1968, Bliss & Stern 1982, v.v ). Ph ươ ng pháp c a Schultz là coi các h nh ư nh ng doanh nghi p nh , quy t đ nh phân b ngu n l c c a h theo tín hi u th tr ưng nh ư giá c a các nguyên li u đ u vào, giá s n ph m, giá thuê đ t và giá nhân công, v.v Nhóm mô hình này th ưng b phê phán là ch ưa làm rõ đưc khía c nh đ c thù c a các h là hành vi t s n t tiêu. Đ i u này s đ ưc các mô hình th h th hai kh c ph c. 4.3.2. Nhóm mô hình nông h t i đ a hoá l i ích Đ i m khác bi t chính và c ũng là đ óng góp quan tr ng c a nhóm mô hình này là ph i k t đ ưc tính l ưng th t s n t tiêu c a h nông thôn, ngh ĩa là các h v a đ óng vai trò ng ưi tiêu dùng va đ óng vai trò doanh nghi p. Đ làm đ ưc đ i u này, ng ưi ta gi đ nh các h t i đ a hoá l i ích, thay vì t i đ a hoá l i nhu n. Singh et al. (1986) cung c p m t nghiên c u t ng quan r t hu ích v các lo i mô hình trong nhóm này. 14
5. Các h gia đ ình đưc coi là tiêu dùng ba lo i hàng hoá: s n ph m t làm ra, s n ph m mua trên th tr ưng và s nhàn h , ngh ng ơi (leisure). Nh ư v y, có ít nh t hai ràng bu c đ i v i h , đ ó là t ng ngân sách (c d ng ti n m t và hi n v t) và t ng qu th i gian (g m c ngh ng ơi và làm vi c). Các h t i đ a hoá hàm l i ích, mà giá tr đ ưc quy t đ nh b i ba lo i hàng tiêu dùng nêu trên. Janvry et al. (1991) phát tri n m t mô hình trong đ ó h có thêm các ràng bu c v s thi u v ng m t s th tr ưng. Nhìn chung, các mô hình này cho phép lý gi i t ươ ng đ i t t hành vi tiêu dùng và s n xu t c a h v i nh ng đ c tr ưng c a khu v c nông nghi p. Tuy nhiên, các mô hình này ch ưa gi i thích đ ưc vì sao m c đ u t ư các h nông thôn th ưng th p m t cách bt th ưng. 4.3.3. Nhóm mô hình nông h s r i ro Có nhi u l p lu n cho r ng vì các h nông dân th ưng nghèo và ch trong đ i u ki n trên m c sng sót m t chút, do đ ó, h có khuynh h ưng gi nguyên cách s ng và s n xu t đ duy trì đ i u ki n này, thay vì th áp d ng các ph ươ ng ti n hay cách th c canh tác m i, nh ng th có ri ro và khi n h có th b đ y ngay xu ng d ưi m c sinh t n. Do đ ó, ngay c khi l i nhu n kỳ v ng c a m t ho t đ ng đ u t ư có th l n h ơn l i nhu n hi n th i, nh ưng vi c e ng i nh ng hu qu n ng n c a r i ro khi n h không dám ch p nh n đ u t ư (Dasgupta 1993). Cách ti p cn này th ưng đ ưc g i là cách l a ch n “an toàn là b n” (safety fist) trong môi tr ưng r i ro (Mendola 2007). Nhóm mô hình này c ũng nh n m nh tính r i ro b t tr c r t cao trong l ĩnh v c nông nghi p, đng th i đ ây l i là n ơi th tr ưng b o hi m phát tri n th p, nên tác đ ng c a r i ro là r t l n. Đng th i, nhi u v n đ liên quan đ n y u t tâm lý c a ng ưi nông dân trong môi tr ưng th ch đ c thù c a khu v c nông thôn, đ ưc cho là t o ra nh ng l c c n cho s thay đ i hay làm ch m ho t đ ng đ u t ư m r ng s n xu t. Ví d , Goldstein & Urdy (1990) nh n th y r ng m c dù tr ng d a Ghana có th mang l i l i nhu n cao h ơn, nh ưng ng ưi nông dân đ ây đ ã dành nhi u th i gian đ quan sát các h khác tr ưc khi chuy n sang tr ng lo i s n ph m này. Vì th , bên c nh cách ti p c n tân c đ i n, nhi u n l c ti p c n theo h ưng th ch (institutional) và hành vi (behavioral) đ ã đưc th c hi n đ làm giàu thêm nh ng nghiên c u trong nhóm này (Lipton & Longhurst 1989, Morduch 1994, 1995, Duflo 2003). Các nhóm mô hình c ă n b n trên, đ c bi t là nhóm (2) và (3), có th coi là các khung kh lý thuy t làm n n t ng h u ích cho các phân tích chi ti t, đ i sâu vào các khía c nh c th c a môi tr ưng nông thôn. 15
6. Trong ph n ti p theo, chúng tôi s t ng k t các nhóm nghiên c u v hành vi đ u t ư d ưi nh hưng c a t ng khía c nh đ c tr ưng quan tr ng trong khu v c kinh t nông thôn. 4.4. Các v n đ nh h ưng đ n đ u t ư trong khu v c nông nghi p 4.4.1. V n đ ti p c n th tr ưng Theo Griffon et al. (2001), có b y v n đ l n khi n th tr ưng trong khu v c kinh t nông nghi p kém phát tri n: 1. Khó kh ă n trong ti p c n th tr ưng vì vùng xâu vùng xa, dân c ư th ưa th t, kh i l ưng giao d ch l i ít, khi n chi phí giao d ch bình quân t ă ng cao. 2. Tính c ng nh c (rigidity) trong ngu n cung nông s n, xu t phát ch y u t tính d h ng ca chúng và nhu c u thanh kho n c a nông dân. 3. Giá nông s n không n đ nh do tính c ng nh c c a ngu n cung, nhu c u theo mùa v , các chính sách d tr c a t ư nhân và nhà n ưc bi n đ ng. 4. Giá c b t bình đng do b cô l p, vì ít có l a ch n, và ng ưi s n xu t thi u thông tin. 5. Th ưng b l a g t v ch t l ưng đ u vào nh ư là thi u b o đ m v ch t l ưng các lo i thu c, hoá ch t hay phân bón. 6. Ti m n ă ng n ă ng su t th p do thi u đ u t ư và tâm lý s r i ro c a nông dân tr ưc nhu cu thay đ i l n c a m t ph ươ ng th c canh tác. 7. Có ít kh n ă ng t ă ng ch t l ưng vì thi u nh ng tho ưc gi a các bên liên quan đ b o hành ch t l ưng và b o đ m quy n l i c a t t c các bên. Vì nh ng tính ch t trên mà th tr ưng trong khu v c nông nghi p t nó khó phát tri n, và nông dân vì th càng khó có đ i u ki n ti p c n các th tr ưng và môi tr ưng th ch thân thi n th tr ưng. K t qu là, các nông h v a thi u ngu n l c cho s n xu t (thi u v n, thi u đ t, v n con ng ưi, v n xã h i, thi u đ i u ki n cho l i su t t ă ng theo quy mô), l i v a ph i đ i di n v i các đ i u ki n khó kh ă n trong khâu l ưu thông (rào c n gia nh p th tr ưng cao, r i ro cao, chi phí giao d ch cao, thông tin b t cân x ng, thi u quy n m c c và đ àm phán) (Bienabe et al. , 2004). 4.4.2. V n đ quy n tài s n (quy n s h u và quy n s d ng đ t) Nghiên c u c a Besley (1995) v n đ ưc coi là m t công trình kinh đ i n v vai trò c a quy n tài s n đ i v i đ u t ư, c v khía c nh t ng h p lý lu n c ũng nh ư th c nghi m. Trong nghiên cu c a mình, Besley t ng k t các nhóm lý thuy t trong l ĩnh v c này, và chia thành b n nhóm nh ư đ ưc trình bày d ưi đ ây. 16
7. Tr ưc h t, c n mô hình hoá bài toán c t lõi c a v n đ. Gi s m t ng ưi quy t đ nh vào th i đ i m t là s đ u t ư bao nhiêu vào đ t đ ai c a mình, ký hi u là kt. Hàm doanh thu th i đ i m t+1 là V(k t, R t+1 ) trong đ ó Rt+1 là quy n tài s n vào th i đ i m t. Gi đ nh r ng V là hàm t ă ng trên c k và R, và là hàm lõm (concave) đi v i k. Chi phí đ u t ư c(k t, R t+1 ) gi đ nh là t ă ng d n trên k và không gi m trên Rt+1 . L a ch n đ u t ư t i ưu tho mãn bài toán sau: max {W(kt , Rt+1 )}≡ V (kt , Rt+1 )− c(kt , Rt+1 ) (11) kt D dàng suy ra: ∂k W (k , R ) t = − 12 t t+1 (12) ∂Rt+1 W11 ()kt , Rt+1 Vì W11 0 . Cách gi i quy t v n đ d u c a W12 khác nhau s n sinh ra nh ng mô hình khác nhau, có th đ ưc tóm t t nh ư sau: (i) Lý thuy t v đ an toàn Gi s vào th i đ i m t+1 , có m t kh n ă ng tài s n s b tr ưng thu ho c t ưc đ o t, và xác su t đ đ xy ra i u này τ ∈ ]1,0[ là hàm gi m i v i Rt+1 , hay là: τ (' Rt+1) 0 Nu chi phí không ph thu c vào Rt+1 thì rõ ràng W12 >0 . (ii) Lý thuy t tài s n th ch p Quan đ i m này do Feder et al. (1988) đ xu t, v i ý t ưng chính là ng ưi nông dân có th th ch p chính m nh đ t c a mình đ đ i vay ti n đu t ư. Khi đ ó, quy n v tài s n càng rõ ràng thì chi phí xác minh c a ngu i cho vay càng th p. K t qu là lãi su t cân b ng s gi m. Và vì lãi su t ngang b ng l i su t biên c a đ u t ư, nên đ u t ư s t ă ng. Feder & Feeny (1991) phát tri n thêm mô hình này trong đ i u ki n có h n m c tín d ng, c ũng đ em l i k t qu t ươ ng t . (iii) Lý thuy t thu l i t th ươ ng m i Trong nhóm mô hình này, ng ưi nông dân đ ưc gi đ nh là có th g p r i ro trong th i k ỳ t+1 , ch ng h n nh ư ph i đ i m t v i m t cú s c v s c kho , r i ro, hay giá đ u vào t ă ng đ t bi n. Nh ư th , có m t kh n ă ng là anh ta s bán m nh đ t và ra kh i ngành. Lúc này, quy n tài s n có ý ngh ĩa quan tr ng trong vi c xác đ nh chi phí giao d ch. N u quy n tài s n càng m ơ h , thì chi phí càng cao, và có th lên đn vô h n khi ng ưi nông dân không có quy n gì c (giao d ch 17
8. không th di n ra). Nh ư v y, đ i u ki n v quy n tài s n càng t t, l i ích thu đ ưc t vi c phát mi càng cao. Nh ư th , doanh thu k ỳ v ng t i k ỳ t s t ă ng. K t qu là, đ u t ư trong giai đ o n t s t ă ng. (iv) Gi thuy t v quan h n i sinh gi a quy n tài s n và đ u t ư Besley (1995) đ xu t m t mô hình m r ng, trong đ ó quy n tài s n trong t ươ ng lai không nh ng ph thu c vào quy n hi n t i, mà c vào kho n đ u t ư hi n t i. Ngh ĩa là, có th bi u đ ă đ di n Rt+1 =ψ (λkt , Rt ), trong ó ψ là hàm t ng trên c kt và Rt. Nh ư v y, i u ki n b c nh t ca (11) tr thành m t ph ươ ng trình mà m t v ch g m Rt và kt vì có th tính R t+1 qua hai bi n đ ó, còn v kia là zero. Đ i u y c ũng đ ng ngh ĩa v i vi c có th bi u di n kt nh ư là m t hàm c a Rt. Đã có r t nhi u nghiên c u th c nghi m đ ki m đ nh các gi thuy t v t m quan tr ng c a quy n tài s n đ i v i đ u t ư, trong đ ó có th k t i các nghiên c u c a Feder & Onchan (1987) v Thái Lan, Feder et al. (1992) và Li, Rozelle & Brandt (1998) v tr ưng h p Trung Qu c sau ci cách, Barrows & Roth (1990) cho tr ưng h p s h u h n h p Châu Phi. Brassalle et al. (2002) đ i v i Burkina Faso, Do & Iyer (2003) cho Vi t Nam, Laiglesia (2004) v Nicaragua, Besley (1995) và g n đ ây là Goldstein & Udry (2005) đ i v i tr ưng h p Ghana, Deininger & Jin (2006) đ i v i tr ưng h p Ethiopia, v.v Nhìn chung, các nghiên c u cho th y t m quan tr ng c a vi c xác đ nh và c i thi n quy n tài s n Châu Á trong vi c khuy n khích đ u t ư c a nông h , đ c bi t là đ u t ư dài h n. Trong khi đ ó, khuynh h ưng này Châu Phi là không rõ ràng. 4.4.3. V n đ c ơ s h t ng Cơ s h t ng kém phát tri n khu v c nông thôn c a các n ưc đ ang phát tri n c ũng là m t vn đ đ c thù, và đ i u này h n ch hi u qu và n ă ng su t c a s n xu t nông nghi p. Hi u qu và n ă ng su t th p, nh ư trên đ ã trình bày, l i là m t nhân t kìm hãm đu t ư. Nh ư v y, có th nói c ơ s h t ng kém phát tri n là m t nhân t kìm hãm đu t ư vào khu v c nông nghi p. Pinstrup-Andersen & Shimokawa (2006) th o lu n chi ti t v v n đ này và cung c p nhi u ngu n tài li u tham kh o có giá tr . Hình 1 minh ho quan đ i m c a hai tác gi trên v nh hưng c a c ơ s h t ng đ n s n xu t nông nghi p nói chung và đ u t ư trong khu v c này nói riêng, trong m t b i c nh r ng l n đ an xen v i các nhân t khác. Mt ví d v phát tri n c ơ s h t ng là xây d ng các tuy n giao thông ch t l ưng cao, nh ư đưng cao t c. Brown (1999) h th ng hoá nh ng nghiên c u quan tr ng v nh h ưng ca vi c xây d ng đ ưng cao t c lên s phát tri n kinh t c a khu v c nông thôn. 18