Tài liệu Giáo trình điều dưỡng cộng đồng

Nội dung text: Tài liệu Giáo trình điều dưỡng cộng đồng

1. TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐIỀU DƯỠNG NAM ĐỊNH KHOA Y TẾ CÔNG CỘNG - BỘ MÔN CHĂM SÓC SỨC KHỎE CỘNG ĐỒNG TS. Trần Văn Long GIÁO TRÌNH ĐIỀU DƯỠNG CỘNG ĐỒNG (Sử dụng cho đối tượng đại học Điều dưỡng, Hộ sinh) NAM ĐỊNH, 2019 1
2. Chủ biên: TS. Trần Văn Long Thư ký: Ths Vũ Thị Thúy Mai 2
3. LỜI NÓI ĐẦU Y tế cơ sở đóng một vai trò hết sức quan trọng trong việc thực hiện các mục tiêu của chiến lược chăm sóc, bảo vệ và nâng cao sức khỏe nhân dân, trong đó có sự đóng góp công sức không nhỏ của người điều dưỡng cộng đồng. Nhận thức được điều đó, trong những năm qua Đảng và Nhà nước đã có nhiều văn bản chỉ đạo ngành y tế tăng cường đầu tư để nâng cao chất lượng của y tế cơ sở, trọng tâm là chất lượng nguồn nhân lực y tế. Từ thực tế đó, ngành y tế đã và đang đổi mới chương trình và phương pháp đào tạo cán bộ y tế, trong đó có ngành Điều dưỡng. Điều dưỡng cộng đồng là mộtchuyên ngành điều dưỡng có nhiệm vụ chăm sóc cho cả người bệnh và người khỏe mạnh một cách liên tục và lâu dài tại cộng đồng, do đó ngoài các kỹ năng điều dưỡng, người điều dưỡng cộng đồng còn phải có kiến thức và kỹ năng về y tế công cộng. Giáo trình “ Điều dưỡng cộng đồng” được biên soạn trên cơ sở chương trình đào tạo cử nhân điều dưỡng đã được Hiệu trưởng Trường đại học Điều dương Nam Định phê duyệt, đồng thời tham khảo nhiều tài liệu trong và ngoài nước cũng như kinh nghiệm thực tiễn của các giảng viên bộ môn Y tế cộng đồng. Tài liệu gồm 3 phần: (1) phần lý thuyết gồm 6 bài trình bày một cách hệ thống các kiến thức cơ bản về điều dưỡng cộng đồng; (2) Phần thực hành gồm các quy trình kỹ thuật cần thiết đối với người điều dưỡng cộng đồng và một số công cụ để lượng giá sức khỏe cộng đồng (3) phần thực tế gồm các chỉ tiêu tay nghề người học cần đạt và các hướng dẫn cần thiết. Ngoài ra, tài liệu còn giới thiệu một số tài liệu cập nhật có liên quan mật thiết tới hoạt động y tế cơ sở. Đây là tài liệu giảng dạy chính cho đối tượng cử nhân điều dưỡng và cũng là tài liệu tham khảo cho những độc giả quan tâm. Mặc dù đã rất cố gắng song chắc chắn tài liệu còn nhiều thiếu sót, chúng tôi rất mong nhận được sự góp ý của quý vị độc giả. Trân trọng cảm ơn! Chủ biên Trần Văn Long 3
4. DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT BKLN Bệnh không lây nhiễm COPD (Chronic Obstructive Pulmonary Disease) Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính CSSKBD Chăm sóc sức khỏe ban đầu CSSKBMTE Chăm sóc sức khỏe bà mẹ trẻ em DALY Disability Adjusted Life Years ( Số năm sống bị mất đi cho bị bệnh tật và tử vong) IMR (Infant mortality rate ) Tỷ lệ tử cong trẻ dưới 1 tuổi KAP (Knowledge, Attitude and Practices ) Kiến thức, Thái độ và Thực hành KHHGĐ Kế hoạch hóa gia đình LĐ-TB&XH Lao động – Thương binh và xã hội LMAT Làm mẹ an toàn LHPNVN Liên Hiệp phụ nữ Việt Nam PTCĐ Phát triển cộng đồng NCT Người cao tuổi SDD Suy dinh dưỡng SKBMTE Sức khỏe bà mẹ trẻ em SL Số lượng TL(%) Tỷ lệ (%) TVTE Tử vong trẻ em TVM Tử vong mẹ U5MR (Under 5 years mortality rate ) Tỷ lệ tử cong trẻ dưới 5 tuổi VTN Vị thành niên WHO (World Health Ỏrganization) Tổ chức Y tế Thế giới YTCS Y tế cơ sở 4
5. MỤC LỤC NỘI DUNG Trang PHẦN I: LÝ THUYẾT ......................................................................................................................................... 1 Bài 1 ........................................................................................................................................................... 1 ĐẠI CƯƠNG ĐIỀU DƯỠNG CỘNG ĐỒNG .......................................................................................... 1 1. Một số khái niệm và thuật ngữ lien quan đến sức khỏe cộng đồng. .................................................. 1 1.1.Khái niệm về sức khỏe. ..................................................................................................................... 1 1.2. Khái niệm về cộng đồng .................................................................................................................. 3 1.3. Khái niệm sức khỏe cộng đồng........................................................................................................ 5 1.4. Điều dưỡng cộng đồng (community health): ................................................................................... 6 1.5. Năng lực của Điều dưỡng cộng đồng ở Việt Nam........................................................................... 7 1.6. Chức năng, nhiệm vụ của điều dưỡng cộng đồng ........................................................................... 8 2. Thực trạng sức khỏe cộng đồng và các yếu tố ảnh hưởng tới sức khỏe cộng đồng ....................................... 9 2.1.Thực trạng sức khỏe cộng đồng ....................................................................................................... 9 2.2. Các yếu tố ảnh hưởng tới sức khỏe cộng đồng ............................................................................. 33 3. Chính sách và định hướng chăm sóc sức khỏe ở Việt Nam ............................................................. 33 3.1. Các vấn đề sức khoẻ ưu tiên được đề cập tới trong Báo cáo chung tổng quan ngành y tế năm 2015 ...................................................................................................................................................... 34 3.2. Định hướng các giải pháp ............................................................................................................. 35 3.3. Cách tiếp cận trong chăm sóc sức khỏe cộng đồng ...................................................................... 37 5
6. 4. Nâng cao sức khỏe, phòng chống bệnh tật và giảm thiểu nguy cơ .................................................. 37 DỊCH TỄ HỌC: KHOA HỌC DỰ PHÒNG ............................................................................................41 1. Giới thiệu ..................................................................................................................................... 41 2. Khái niệm dịch tễ học................................................................................................................... 43 3. Các mô hình dịch tễ học ............................................................................................................... 44 3.1. Mô hình tam giác.......................................................................................................................... 44 3.2. Mô hình bánh xe ............................................................................................................................ 44 4. Lịch sử tự nhiên của bệnh và các cấp độ dự phòng ...................................................................... 45 5. Các chỉ số đo lường sức khoẻ và bệnh tật của cộng đồng ................................................................ 46 5.1. Tỉ số (ratio) .................................................................................................................................. 46 5.2. Tỉ lệ (proportion) .......................................................................................................................... 47 5.3. Tỉ suất (rate) ................................................................................................................................. 47 6. Các đo lường bệnh trạng thường sử dụng trong dịch tễ học ........................................................ 49 6.1. Đo lường hiện mắc ....................................................................................................................... 49 6.2. Đo lường mới mắc ........................................................................................................................ 51 6.3. Mối liên hệ giữa tỉ suất phát sinh và tỉ lệ hiện mắc ..................................................................... 54 7. Số đo tử vong ............................................................................................................................... 57 7.1. Tỉ lệ tử vong thô ........................................................................................................................... 57 7.2. Tỉ lệ tử vong theo tuổi .................................................................................................................. 58 7.3. Tử vong sơ sinh ............................................................................................................................ 58 7.4. Tử vong trẻ em.............................................................................................................................. 59 7.5. Tử vong mẹ ................................................................................................................................... 59 7.6. Tỉ lệ tử vong tuổi trưởng thành .................................................................................................... 60 7.7. Tuổi thọ trung bình ....................................................................................................................... 61 7.8. Tỉ suất chuẩn hoá theo tuổi .......................................................................................................... 61 8. Đo lường sự kết hợp ..................................................................................................................... 64 6
7. 8.1. Một số khái niệm .......................................................................................................................... 64 8.2. Trình bày số liệu trong bảng 2x2 ................................................................................................. 64 8.3. Các loại đo lường sự kết hợp thường gặp .................................................................................... 65 9. Trình bày số liệu:.............................................................................................................................. 70 9.1. Trình bày số liệu định tính ............................................................................................................ 70 9.2. Trình bày số liệu định lượng ......................................................................................................... 73 9.3. Đo lường đơn vị trung tâm ............................................................................................................ 82 Bài 3 .........................................................................................................................................................84 QUY TRÌNH ĐIỀU DƯỠNG CỘNG ĐỒNG .........................................................................................84 1.Giới thiệu quy trình điều dưỡng ........................................................................................................ 84 2. Quy trình điều dưỡng áp dụng cho chăm sóc các cá nhân ............................................................... 85 2.1. Lượng giá ...................................................................................................................................... 85 2.2. Chẩn đoán chăm sóc (chẩn đoán điều dưỡng) .............................................................................. 86 2.3. Lập kế hoạch chăm sóc /điều dưỡng ............................................................................................. 86 2.4. Thực hiện kế hoạch chăm sóc ........................................................................................................ 88 2.5. Đánh giá kết quả chăm sóc ........................................................................................................... 88 3. Quy trình điều dưỡng áp dụng cho nhóm, cộng đồng ...................................................................... 89 3.1. Lượng giá sức khỏe cộng đồng ..................................................................................................... 89 3.2. Chẩn đoán cộng đồng ................................................................................................................... 92 3.3. Lập kế hoạch chăm sóc cộng đồng ................................................................................................ 97 3.4. Thực hiện kế hoạch chăm sóc ........................................................................................................ 98 3.5. Đánh giá điều dưỡng ..................................................................................................................... 99 4. Ứng dụng quy trình điều dưỡng cộng đồng ................................................................................... 100 Bài 4: SỨC KHỎE TRẺ EM VÀ VỊ THÀNH NIÊN ............................................................................102 1. Vấn đề sức khỏe trẻ sơ sinh ............................................................................................................ 103 1.1. Tỷ lệ tử vong trẻ sơ ...................................................................................................................... 103 7
8. 1.2. Đẻ non và đẻ thiếu cân ................................................................................................................ 103 1.3. Chăm sóc trước sinh .................................................................................................................... 104 2. Vấn đề sức khỏe trẻ em .................................................................................................................. 106 2.1. Tai nạn thương tích không chủ định............................................................................................ 106 2.2. Dinh dưỡng.................................................................................................................................. 110 2.3. Tiêm chủng .................................................................................................................................. 111 2.4. Các bệnh thường gặp ở trẻ em .................................................................................................... 112 2.5. Trẻ có nhu cầu chăm sóc đặc biệt ............................................................................................... 113 3. Vấn đề sức khỏe vị thành niên ....................................................................................................... 116 3.1. Có thai ngoài ý muốn .................................................................................................................. 116 3.2. Bạo lực ........................................................................................................................................ 117 3.3. Các bệnh lây qua đường tình dục................................................................................................ 118 3.4. Sử dụng thuốc lá, Rượu và các chất gây nghiện ......................................................................... 118 4. Tóm tắt chương trình hành động quốc gia chăm sóc sức khỏe bà mẹ , trẻ sơ sinh và trẻ em giai đoạn 2016 - 2020................................................................................................................................ 120 4.1. Định hướng chính ........................................................................................................................ 120 4.2.Mục tiêu ........................................................................................................................................ 121 4.3. Các can thiệp thiết yếu ................................................................................................................ 123 5. Một số chương trình quốc gia liên quan đến trẻ em ....................................................................... 123 6. Chia sẻ trách nhiệm trong chăm sóc sức khỏe trẻ em .................................................................... 124 6.1. Vai trò của cha mẹ ...................................................................................................................... 124 6.2. Vai trò của cộng đồng ................................................................................................................. 124 6.3. Vai trò của điều dưỡng cộng đồng .............................................................................................. 125 Bài 5: CHĂM SÓC SỨC KHỎE PHỤ NỮ ...........................................................................................127 1. Những chỉ số sức khỏe chủ yếu ............................................................................................... 127 1.1. Tuổi thọ ...................................................................................................................................... 127 8
9. 1.2. Tỷ lệ mắc bệnh ........................................................................................................................... 128 1.3. Tỷ lệ tử vong .............................................................................................................................. 129 2. Các yếu tố xã hội ảnh hưởng tới sức khỏe phụ nữ ................................................................ 131 2.1. Tiếp cận dịch vụ y tế .................................................................................................................. 132 2.2. Giáo dục ..................................................................................................................................... 132 2.3. Lao động tiền lương .................................................................................................................. 132 2.4. Việc nhà và cuộc sống gia đình ................................................................................................ 133 3. Chiến lược nâng cao sức khỏe phụ nữ .................................................................................... 133 4. Các cấp độ dự phòng trong chăm sóc sức khỏe phụ nữ ........................................................ 135 4.1. Dự phòng cấp I .......................................................................................................................... 135 4.2. Dự phòng cấp II ........................................................................................................................ 135 4.3. Dự phòng cấp III ....................................................................................................................... 135 5. Vai trò của điều dưỡng cộng đồng trong chăm sóc sức khỏe phụ nữ .................................. 135 5.1. Chăm sóc trực tiếp ..................................................................................................................... 135 5.2. Giáo dục sức khỏe ..................................................................................................................... 136 5.3. Tư vấn sức khỏe ........................................................................................................................ 136 6. Các chủ đề về sức khỏe phụ nữ cần quan tâm nghiên cứu ............................................................. 136 Bài 6: CHĂM SÓC SỨC KHỎE NGƯỜI CAO TUỔI .........................................................................139 1. Đại cương về người cao tuổi .......................................................................................................... 139 1.1. Định nghĩa người cao tuổi .......................................................................................................... 139 1.2. Thực trạng người cao tuổi trên thế giới và ở Việt Nam .............................................................. 140 2. Các yếu tố ảnh hưởng tới sức khỏe người cao tuổi. ....................................................................... 145 2.1. Yếu tố văn hoá ............................................................................................................................. 147 2.2. Yếu tố kinh tế - xã hội .................................................................................................................. 149 2.3. Môi trường (vật lý) ...................................................................................................................... 151 2.4. Hệ thống dịch vụ y tế ................................................................................................................... 152 9
10. 2.5. Yếu tố sinh học ............................................................................................................................ 152 2.6. Yếu tố hành vi, lối sống ............................................................................................................... 157 3. Thực trạng sức khỏe người cao tuổi ............................................................................................... 161 3.1. Khái quát về sức khỏe người cao tuổi trên thế giới .................................................................... 161 3.2. Khái quát về sức khỏe người cao tuổi ở Việt Nam ..................................................................... 164 3.3. Một số bệnh mạn tính thường gặp ở người cao tuổi ................................................................... 165 4. Tiếp cận, sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khoẻ của người cao tuổi ................................................. 173 4.1. Tiếp cận với dịch vụ chăm sóc sức khoẻ của người cao tuổi trên thế giới ....................................... 173 4.2. Tiếp cận với dịch vụ chăm sóc sức khoẻ của người cao tuổi ở Việt Nam ................................... 174 5.Chính sách và mô hình chăm sóc sức khỏe NCT trên thế giới và ở Việt Nam .................................... 175 5.1. Chính sách chăm sóc người cao tuổi trên thế giới ...................................................................... 176 5.2. Một số mô hình chăm sóc sức khỏe người cao tuổi hiện nay trên thế giới ............................................ 177 5.3. Một số chính sách về CSSK cho người cao tuổi ở Việt Nam .................................................. 181 5.4. Một số mô hình chăm sóc sức khỏe người cao tuổi ở Việt Nam ................................................. 181 1. Một số quy trình sử dụng trong thực hành cộng đồng ................................................................... 185 2. Phiếu điều tra hộ gia đình ............................................................................................................... 191 3. Môt số bảng kiểm vệ sinh môi trường ............................................................................................ 199 PHẦN III: HƯỚNG DẪN THỰC TẾ CỘNG ĐỒNG ..........................................................................................204 Tài liệu tham khảo ......................................................................................................................................213 10