Tài liệu Đào tạo liên tục an toàn người bệnh

Nội dung text: Tài liệu Đào tạo liên tục an toàn người bệnh

1. BỘ Y TẾ CỤC QUẢN LÝ KHÁM CHỮA BỆNH TÀI LIỆU ĐÀO TẠO LIÊN TỤC AN TOÀN NGƯỜI BỆNH NHÀ XUẤT BẢN Y HỌC 1
2. BỘ Y TẾ CỤC QUẢN LÝ KHÁM CHỮA BỆNH TÀI LIỆU ĐÀO TẠO LIÊN TỤC AN TOÀN NGƯỜI BỆNH NHÀ XUẤT BẢN Y HỌC HÀ NỘI - 2014 2
3. BAN BIÊN SOẠN CHỦ BIÊN: PGS Lương Ngọc Khuê ĐỒNG CHỦ BIÊN: ThS. Phạm Đức Mục THÀNH VIÊN BAN BIÊN SOẠN PGS. Lương Ngọc Khuê ThS. Phạm Đức Mục PGS. Lê Thị Anh Thư TS. Nguyễn Đức Chính TS. Vũ Thị Thu Hương THƯ KÝ BIÊN SOẠN ThS. Bùi Quốc Vương 4
4. LỜI NÓI ĐẦU Nguyên tắc hàng đầu của thực hành y khoa là “Điều đầu tiên không gây tổn hại cho người bệnh - First Do No Harm to patient” đang là điều trăn trở đối với người hành nghề khám chữa bệnh và đã có những sự kiện y tế gây tâm lý bất an cho cả người sử dụng và người cung cấp dịch vụ y tế. Bằng chứng nghiên cứu đa quốc gia đã khẳng định người bệnh đang phải gánh chịu nhiều thiệt hại do sai sót chuyên môn và sự cố y khoa. Mặc dù những sai sót và sự cố này không ai muốn và không ai chấp nhận những nó vẫn xảy ra hàng ngày. Trong thập kỷ qua, những thành tựu của ngành y tế Việt Nam trong việc áp dụng thành công các kỹ thuật chẩn đoán, điều trị hiện đại đã góp phần quan trọng vào việc nâng cao sức khỏe người dân, tăng tuổi thọ và giúp cho nhiều người mắc bệnh nan y có thêm cơ hội sống. Tuy nhiên, theo các chuyên gia y tế thách thức hàng đầu trong lĩnh vực y tế hiện nay là bảo đảm cung cấp các dịch vụ chăm sóc sức khỏe an toàn trong môi trường y tế có nhiều áp lực và dây truyền khám chữa bệnh vừa vừa nhiều đầu mối vừa ngắt quãng. Tài liệu đào tạo an toàn người bệnh do Bộ Y tế ban hành dựa trên các khuyến cáo và hướng dẫn cập nhật của Tổ chức Y tế Thế giới và triển khai thực hiện Điều 7 của Thông tư số 19/2013/TT-BYT về triển khai các biện pháp bảo đảm an toàn người bệnh và nhân viên y tế. Mục đích của Tài liệu đào tạo này nhằm cung cấp các kiến thức hiểu biết về tần suất các sai sót chuyên môn, sự cố y khoa, các nguyên nhân và các giải pháp để hạn chế các sai sót chuyên môn và sự cố y khoa tới mức thấp nhất có thể trong các cơ sở khám chữa bệnh. Nội dung của Tài liệu bao gồm 6 chủ đề được thiết kế theo trình tự hệ thống, từ việc nhận dạng các sai sót, sự cố y khoa đến việc tìm hiểu nguyên nhân, đưa ra các giải pháp can thiệp và áp dụng quy trình cải tiến chất lượng liên tục vào việc bảo đảm an toàn người bệnh. Khung Tài liệu được trình bày theo Quy định của Thông tư số 22/2013/TT-BYT ngày 09 tháng 8 năm 2013 của Bộ Y tế hướng dẫn công tác đào tạo liên tục cán bộ y tế. Các cơ sở khám chữa bệnh căn cứ vào phạm vi chuyên môn của đơn vị thực hiện toàn bộ hay từng phần của Tài liệu. Đối với các bệnh viện, viện nghiên cứu có giường bệnh cần thực hiện đầy đủ các nội dung của Tài liệu. TM. BAN BIÊN TẬP Trưởng ban PGS.TS. LƯƠNG NGỌC KHUÊ Cục trưởng Cục Quản lý Khám, chữa bệnh 5
5. MỤC LỤC CHỦ ĐỀ TRANG Bài 1: Tổng quan về an toàn người bệnh 09 Bài 2. Phòng ngừa sự cố y khoa trong việc xác định người 27 bệnh và cải thiện thông tin trong nhóm chăm sóc. Bài 3. Phòng ngừa sai sót trong sử dụng thuốc 38 Bài 4. Phòng ngừa sự cố y khoa trong phẫu thuật 61 Bài 5. Phòng và kiểm soát nhiễm khuẩn bệnh viện 79 Bài 6. Phòng ngừa sự cố y khoa trong chăm sóc và sử dụng 97 trang thiết bị vật tư y tế Phụ lục: Thông tư số 19/2013/TT-BYT về hướng dẫn quản 110 lý chất lượng 6
6. DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT KSNK: kiểm soát nhiễm khuẩn NB : người bệnh BHYT: bảo hiểm y tế CSSK : chăm sóc sức khoẻ CBYT: cán bộ y tế NVYT: nhân viên y tế HĐT&ĐT: hội đồng thuốc và điều trị NKBV : nhiễm khuẩn bệnh viện VSV : vi sinh vật 7
7. Bài 1 TỔNG QUAN VỀ AN TOÀN NGƯỜI BỆNH MỤC TIÊU Sau khi học bài này học viên có khả năng: 1. Giải thích được các thuật ngữ liên quan về an toàn người bệnh 2. Trình bày được tần suất sự cố y khoa và hậu quả 3. Phân loại được các nguyên nhân sự cố y khoa không mong muốn 4. Phân biệt được lỗi cá nhân (lỗi hoạt động) và lỗi hệ thống (các yếu tố nguy cơ tiềm tàng). 5. Trình bày được các giải pháp bảo đảm an toàn người bệnh NỘI DUNG 1. MỞ ĐẦU Ngày nay, những thành tựu của y học trong việc chẩn đoán, điều trị đã giúp phát hiện sớm và điều trị thành công cho nhiều người bệnh mắc các bệnh nan y mà trước đây không có khả năng cứu chữa, mang lại cuộc sống và hạnh phúc cho nhiều người và nhiều gia đình. Tuy nhiên, theo các chuyên gia y tế thách thức hàng đầu trong lĩnh vực y tế hiện nay là bảo đảm cung cấp các dịch vụ chăm sóc sức khỏe an toàn cho người bệnh/khách hàng. Các chuyên gia y tế đã nhận ra một hiện thực là bệnh viện không phải là nơi an toàn cho người bệnh như mong muốn và mâu thuẫn với chính sứ mệnh của nó là bảo vệ sức khỏe và tính mạng của con người. Ở nước ta, một số sự cố y khoa không mong muốn xảy ra gần đây gây sự quan tâm theo dõi của toàn xã hội đối với ngành y tế. Khi sự cố y khoa không mong muốn xảy ra, người bệnh và gia đình người bệnh trở thành nạn nhân, phải gánh chịu hậu quả tổn hại tới sức khỏe, tính mạng, tài chính, tai nạn chồng lên tai nạn. Và các cán bộ y tế liên quan trực tiếp tới sự cố y khoa không mong muốn cũng là nạn nhân trước những áp lực của dư luận xã hội và cũng cần được hỗ trợ về tâm lý khi rủi ro nghề nghiệp xảy ra. Bài viết này nhằm trao đổi cách tiếp cận mới về An toàn người bệnh từ góc nhìn hệ thống, từ quan điểm của người bệnh, của cán bộ y tế thông qua việc cung cấp thông tin dịch tễ về sự cố y khoa, cách phân loại sự cố, tìm hiểu nguyên nhân 8
8. và đề xuất các giải pháp nhằm bảo đảm an toàn người bệnh trên cơ sở tổng hợp và nghiên cứu các khuyến cáo của Tổ chức y tế Thế giới và các nước đi tiên phong trong lĩnh vực an toàn người bệnh. 2. CÁC THUẬT NGỮ Lỗi - Error: Thực hiện công việc không đúng quy định hoặc áp dụng các quy định không phù hợp20. Sự cố - Event: Điều bất trắc xảy ra với người bệnh hoặc liên quan tới người bệnh20 Tác hại - Harm: Suy giảm cấu trúc hoặc chức năng của cơ thể hoặc ảnh hưởng có hại phát sinh từ sự cố đã xảy ra. Tác hại bao gồm: bệnh, chấn thương, đau đớn, tàn tật và chết người20. Sự cố không mong muốn - Adverse Events (AE): Y văn của các nước sử dụng thuật ngữ “sự cố không mong muốn” ngày càng nhiều vì các thuật ngữ “sai sót chuyên môn, sai lầm y khoa” dễ hiểu sai lệch về trách nhiệm của cán bộ y tế và trong thực tế không phải bất cứ sự cố nào xảy ra cũng do cán bộ y tế. - Theo WHO: Sự cố không mong muốn là tác hại liên quan đến quản lý y tế (khác với biến chứng do bệnh) bao gồm các lĩnh vực chẩn đoán, điều trị, chăm sóc, sử dụng trang thiết bị y tế để cung cấp dịch vụ y tế. Sự cố y khoa có thể phòng ngừa và không thể phòng ngừa20. - Theo Bộ sức khỏe và dịch vụ con người của Mỹ: Sự cố không mong muốn gây hại cho người bệnh do hậu quả của chăm sóc y tế hoặc trong y tế. Để đo lường sự cố y khoa các nhà nghiên cứu y học của Mỹ dựa vào 3 nhóm tiêu chí. (1) Các sự cố thuộc danh sách các sự cố nghiêm trọng; (2) Các tình trạng/vấn đề sức khỏe người bệnh mắc phải trong bệnh viện; Và (3) sự cố dẫn đến 1 trong 4 thiệt hại nghiêm trọng cho người bệnh nằm trong Bảng 4 Phân loại mức độ nguy hại cho người bệnh từ F-I, bao gồm: kéo dài ngày điều trị, để lại tổn thương vĩnh viễn, phải can thiệp cấp cứu và chết người10. 3. DỊCH VỤ Y TẾ - LĨNH VỰC NHIỀU RỦI RO Theo các nhà nghiên cứu y học Mỹ, lĩnh vực y khoa là lĩnh vực có nhiều rủi ro nhất đối với khách hàng. Các chuyên gia y tế Mỹ nhận định “Chăm sóc y tế tại Mỹ không an toàn như người dân mong đợi và như hệ thống y tế có thể, ít nhất 44000 - 98000 người tử vong trong các bệnh viện của Mỹ hàng năm do các sự cố y khoa20. Số người chết vì sự cố y khoa trong các bệnh viện của Mỹ, cao hơn tử vong do tai nạn giao thông, Ung thư vú, tử vong do HIV/AIDS là ba vấn đề sức khỏe mà người dân Mỹ quan tâm hiện nay 10,8,9. Tiếp theo nghiên cứu của Viện Y học Mỹ (Institute of Medicine) các nước như Úc, Anh, Canada,.. đã tiến hành nghiên cứu sự cố y khoa và đã công bố kết quả như sau: 9
9. Bảng 1. Sự cố y khoa tại Mỹ và các nước phát triển20 Nghiên cứu Năm Số NB Số Tỷ NC sự cố lệ (%) 1. Mỹ (Harvard Medical Practice Study ) 1989 30.195 1133 3,8 2. Mỹ (Utah-Colorado Study) 1992 14.565 475 3,2 3. Mỹ (Utah-Colorado Study)* 1992 14.565 787 5,4 4. Úc ( Quaility in Australia Health Case 1992 14,179 2353 16,6 Study) 5. Úc ( Quaility in Australia Health Case 1992 14,179 1499 10,6 Study)** 6. Anh 2000 1014 119 11,7 7. Đan Mạch 1998 1097 176 9,0 Ghi chú: * Áp dụng phương pháp nghiên cứu của Úc; ** Áp dụng phương pháp nghiên cứu của Mỹ. Bảng 2. Sự cố y khoa trong phẫu thuật tại Bang Minnesota – Mỹ7 Loại sự cố Số Tỷ lệ % lượng 1. Để sót gạc dụng cụ 31 37,0 2. Phẫu thuật nhầm bộ phận cơ thể 27 32,0 3. Chỉ định phẫu thuật sai 26 31,0 4. Phẫu thuật nhầm người bệnh 0 0,0 5. Tử vong trong và ngay sau khi phẫu thuật 0 0,0 Tổng 84 100 Nguồn: Adverse Health Events in Minnesota: Ninth annual Public report, January 2013. Sự cố y khoa do phẫu thuật: WHO ước tính hàng năm có khoảng 230 triệu phẫu thuật. Các nghiên cứu ghi nhận tử vong trực tiếp liên quan tới phẫu thuật từ 0,4-0,8% và biến chứng do phẫu thuật từ 3-16%7,8,9. Theo Viện nghiên cứu Y học Mỹ và Úc gần 50% các sự cố y khoa không mong muốn liên quan đến người bệnh có phẫu thuật 12,13,14,20. 10