Giáo trình Y tế cộng đồng

Nội dung text: Giáo trình Y tế cộng đồng

1. Giáo trình (Dành cho Y sĩ đa khoa) Biên soạn: BSCK1. Lê Văn Dịu BSCK1.Nguyễn Thị Thanh BS.Trần Hữu Pháp BS.Nguyễn Thị Sắn Lưu hành nội bộ Năm 2013
2. Trang Bài 1: KHÁI NIỆM VỀ ĐIỀU DƯỠNG CỘNG ĐỒNG .......................................... 1 Bài 2: LƯỢNG GIÁ NHU CẦU- LẬP KẾ HOẠCH CHĂM SÓC CỤM DÂN CƯ .. 7 Bài 3: QUY TRÌNH ĐIỀU DƯỠNG CỘNG ĐỒNG ........................................ 19 Bài 4: THĂM VÀ CHĂM SÓC SỨC KHỎE GIA ĐÌNH TẠI CỘNG ĐỒNG ........ 29 Bài 5: QUẢN LÝ SỨC KHỎE TẠI TRẠM Y TẾ .......................................... 39
3. Trường TC. Phạm Ngọc Thạch Cần Thơ Giáo trình Y tế công cộng Bài 1 KHÁI NIỆM VỀ ĐIỀU DƯỠNG CỘNG ĐỒNG Mục tiêu học tập: 1. Trình bày được khái niệm điều dưỡng cộng đồng. 2. Liệt kê được 4 chức năng chính của người điều dưỡng cộng đồng. 3. Kể được 8 nhiệm vụ chính của người điều dưỡng cộng đồng. 1. Lịch sử phát triển của y tế công đồng. - Y tế cộng đồng được hình thành và phát triển liên tục cùng với sự phát triển của xã hội. - Từ thời cổ đại, con người đã biết sử dụng các loại lá cây để tự chữa bệnh và vết thương, vệ sinh môi trường và lựa chọn thức ăn dinh dưỡng. - Thời Trung cổ, con người đã có các biện pháp khống chế sự bùng nổ và lan truyền dịch bệnh. - Ở Mỹ năm 1729 - 1805 đã xây dựng được nền y tế cơ sở mà người đầu tiên có công tạo dựng là ông Buchan. - Vào thế kỷ 20, ở các nước Đông Âu, y tế đã được xã hội hóa và được quản lý như một lĩnh vực của xã hội. - Năm 1920 tại trường ĐH Tổng hợp Berlin đã ra đời bộ môn y học xã hội đầu tiên do Grthan làm chủ nhiệm. - Ở Nga, vào năm 1922, bộ môn vệ sinh xã hội và tổ chức y tế đã được thành lập tại khoa y trường đại học Tổng hợp Matxcova. - Vào thề kỷ 18 ở Việt Nam, y học cộng đồng và chăm sóc sức khỏe cộng đồng đã được Hải Thượng Lãn Ông tổng kết thành những quan điểm và thực hiện thành công. - Sau Cách mạng tháng tám, định hướng y tế cơ sở được phát triển mạnh mẽ và toàn diện, bác sĩ Phạm Ngọc Thạch là người có công xây dựng đường lối y tế công cộng ở Việt Nam với 5 mục tiêu, 5 dứt điểm mà sau này được mở rộng thành 10 nội dung CSSKBĐ ở Việt Nam trên cơ sở kết hợp với 8 nội dung của tuyên ngôn Alma - Ata (1978). 2. Một số khái niệm và định nghĩa. 2.1 Cộng đồng (Community): - Cộng đồng là một nhóm người được tổ chức thành một đơn vị, có chung một đặc trưng hay quyền lợi, hay mối quan tâm nào đó. - Chẳng hạn, một nhóm người hay một tập đoàn người có chung một tôn giáo như cộng đồng tôn giáo, cộng đồng công giáo... hoặc cùng một dân tộc như tộc Mường, dân tộc Êđê... hoặc cùng chung lợi ích và quyền lợi kinh tế như cộng đồng châu Âu, cộng đồng các nước Tây Nam Châu Á 2.2. Sức khoẻ: 2.2.l. Định nghĩa sức khỏe của Tổ chức Y tế thế giới (WHO). Sức khỏe là một trạng thái thoải mái hoàn toàn về thể chất, tinh thần và các quan hệ xã hội, chứ không chỉ đơn giản là tình trạng không có bệnh tật (WHO, 1948) Trang 1
4. Trường TC. Phạm Ngọc Thạch Cần Thơ Giáo trình Y tế công cộng Thể chất Tinh thần và Xã hội Sức khỏe Không bệnh tật 2.2.2. Khái niệm sức khỏe toàn diện - Sức khỏe về thể lực: Đây là yếu tố rõ nét nhất của sức khỏe. Nó liên quan đến các chức năng cơ học của cơ thể. - Sức khỏe về tâm thần: Là khả năng suy nghĩ rõ ràng, sáng sủa có mạch lạc và kiên định. - Sức khỏe về cảm xúc: Là khả năng cảm nhận xúc động về sự sợ hãi- thích thú - vui buồn - tức giận và khả năng thể hiện các cảm nhận này một cách thích hợp. Đồng thời cũng là khả năng đương đầu với các stress - sự căng thẳng thất vọng và sự lo lắng. - Sức khỏe về xã hội: Là khả năng tạo lập và duy trì mối quan hệ với người khác trong xã hội. - Sức khỏe về tâm linh: là các nguyên tắc liên quan đến hành vi thực hành để đạt được sự thoải mái về tâm linh trong con người. Yếu tố này ở một số người liên quan đến niềm tin và tín ngưỡng, ở một số người khác thì liên quan đến niềm tin cá nhân. - Sức khỏe môi trường xã hội: Là các nguồn lực đáp ứng cho các nhu cầu cơ bản về thể lực và tâm hồn. Chẳng hạn như không thể khỏe mạnh nếu họ không có các thứ cần thiết như thức ăn, quần áo, nhà ở và cũng không thể khỏe mạnh khi sống trong một địa phương an ninh không được đảm bảo, một đất nước có sự rối loạn chính trị. 2.3. Y tế công cộng - sức khoẻ cộng đồng (Public Health/ Community Health): Là một trong các cố gắng của toàn xã hội, nhằm bảo vệ và nâng cao sức khỏe của mọi người dân thông qua các hoạt động tập thể hay xã hội. Nó là sự kết hợp giữa các ngành khoa học, các kỹ năng và các quan niệm về sức khỏe hướng tới việc giữ gìn và nâng cao sức khỏe của mọi người thông qua các hoạt động tập thể. Y tế công cộng / sức khỏe cộng đồng nhấn mạnh vào việc phòng bệnh và chăm sóc các nhu cầu sức khoẻ của người dân. 2.4. Chăm sóc sức khỏe: Là sự quan tâm của toàn xã hội để nâng cao sức khỏe nhân dân và tác động bằng y tế - kinh tế - xã hội - văn hóa - chính sách để cải thiện sức khỏe cộng đồng. Trang 2
5. Trường TC. Phạm Ngọc Thạch Cần Thơ Giáo trình Y tế công cộng 2.5. Dịch vụ chăm sóc sức khỏe: Là các dịch vụ chăm sóc sức khỏe cá nhân, một nhóm người, các dịch vụ vệ sinh môi trường và các dịch vụ liên quan đến sức khỏe con người như tư vấn hôn nhân, sử dụng mỹ phẩm... 2.6. Chăm sóc sức khỏe ban đầu: Là chăm sóc sức khỏe thiết yếu dựa trên các cơ sở thực tế và khoa học được xã hội chấp nhận. Các kỹ thuật chăm sóc có thể tiếp cận một cách dễ dàng đến cá nhân, gia đình trong cộng đồng thông qua sự tham gia của chính họ với một giá thành mà cộng đồng và đất nước đó có thể trả được, được duy trì phát triển trên tinh thần tự lực, tự cường. 3. Điều dưỡng cộng đồng. 3.1. Khái niệm: Điều dưỡng cộng đồng là chuyên ngành điều dưỡng chăm sóc sức khỏe cộng đồng mà đơn vị chăm sóc cơ bản là gia đình. Điều dưỡng cộng đồng là một nghệ thuật và khoa học. Nó tổng hòa giữa khoa học y tế cộng đồng với kỹ thuật đặc thù của nghề điều dưỡng. 3.2. Mục tiêu của điều dưỡng cộng đồng: Là phòng bệnh, duy trì nâng cao sức khỏe định hướng phục vụ vào cộng đồng, các nhóm người có nguy cơ, các gia đình và các cá nhân một cách liên tục trong suốt cuộc đời họ chứ không chỉ đến khi họ bị bệnh tật và thương tật. 3.3. Vai trò và năng lực của người điều dưỡng cộng đồng: Hiểu biết các mục tiêu sức khỏe và chăm sóc sức khỏe ban đầu, áp dụng vào thực tế Việt Nam và nơi họ sinh sống và làm việc. - Xác định nhu cầu sức khỏe của cộng đồng, lựa chọn chăm sóc sức khỏe ưu tiên và đề xuất biện pháp giải quyết. - Có kiến thức và kỹ năng lâm sàng cần thiết, nhận định chính xác tình trạng sức khỏe và bệnh tật của người bệnh, gia đình và cộng đồng. - Lập kế hoạch điều dưỡng cho các cá nhân, gia đình và cộng đồng, cùng với các nhân viên y tế khác, cung ứng các dịch vụ chăm sóc sức khỏe. - Sơ cứu cấp cứu tai nạn, thảm họa với trang thiết bị kỹ thuật và kỹ thuật điều dưỡng tại cộng đồng. - Tham gia chăm sóc môi trường sinh sống của cộng đồng, thực hiện dự phòng cấp I, cấp II với điều kiện phương tiện thích hợp tại cơ sở. Thực hiện các chương trình y tế tại địa phương. - Giáo dục sức khỏe, hướng dẫn giảng dạy về sức khỏe cho cộng đồng, người bệnh và nhân viên y tế cơ sở. - Huy động cộng đồng, các gia đình và các cá nhân vào chăm sóc, nâng cao sức khỏe và phát triển cộng đồng. - Có khả năng làm việc trong nhóm y tế và hoạt động liên ngành với mục tiêu sức khỏe cho mọi nhà. - Lập kế hoạch hành động, tiến hành giám sát và lượng giá kết qủa hoạt động y tế tại địa phương. 3.4. Chức năng và nhiệm vụ của người điều dưỡng cộng đồng. 3.4.1. Chức năng: Người điều dưỡng cộng đồng có 4 chức năng chính sau đây: - Giáo dục sức khỏe cộng đồng. Trang 3
6. Trường TC. Phạm Ngọc Thạch Cần Thơ Giáo trình Y tế công cộng - Thực hiện vệ sinh phòng bệnh, bảo vệ và nâng cao sức khỏe nhân dân. - Chăm sóc sức khỏe cộng đồng. - Quản lý cộng tác điều dưỡng cộng đồng. 3.4.2. Nhiệm vụ: Dưới sự phân công của trạm trưởng hay người phụ trách trực tiếp, người điều dưỡng cộng đồng có các nhiệm vụ sau: - Tuyên truyền, giáo dục sức khỏe cho các cá nhân, gia đình và cộng đồng. - Hướng dẫn cộng đồng thực hiện vệ sinh môi trường, vệ sinh dinh dưỡng an toàn thực phẩm. - Phát hiện sớm và báo cáo kịp thời các nguy cơ gây bệnh, gây dịch và ô nhiễm môi trường tại cộng đồng. - Thực hiện các kỹ thuật y tế công cộng, kỹ thuật điều dưỡng, phục hồi chức năng và chăm sóc sức khỏe ban đầu tại cộng đồng. Tham gia các chương trình y tế quốc gia. - Xử trí ban đầu các chấn thương, tai nạn, thảm họa tại địa phương. - Quản lý sức khỏe cho các cá nhân, gia đình và cộng đồng. - Hướng dẫn người dân trồng và nuôi các cây con làm thuốc, hướng dẫn người dân sử dụng thuốc an toàn hợp lý, đặc biệt là các phương pháp chữa bệnh không dùng thuốc. - Tham gia đào tạo, huấn luyện cho các đối tượng là tuyên truyền viên, vệ sinh viên, học sinh y tế và các đối tượng khác. Đồng thời huy động cộng đồng cùng tham gia vào hoạt động chăm sóc và bảo vệ sức khỏe. Trang 4
7. Trường TC. Phạm Ngọc Thạch Cần Thơ Giáo trình Y tế công cộng Tự lượng giá *Câu hỏi trắc nghiệm. Chọn câu đúng nhất (từ câu 1 đến câu 5) Câu 1. Nhiệm vụ của y tế cộng đồng là: A - Điều trị người bệnh sốt rét. B - Chẩn đoán một người bệnh ho và sốt. C - Giáo dục sức khỏe về tiêm chủng. D - Tất cả các câu trên Câu 2. Thực hiện chức năng giáo dục sức khỏe người điều dưỡng phải thực hiện nhiệm vụ nào sau đây: A - Huy động cộng đồng cùng tham gia vào sự nghiệp chăm sóc sức khỏe B - Thực hiện tiêm chủng tại cộng đồng. C - Hướng dẫn nhân dân dùng thuốc hợp lý an toàn. D - Chăm sóc và hướng dẫn tự chăm sóc. Câu 3. Với chức năng chăm sóc sức khỏe cộng đồng, người điểu dưỡng phải thực hiện nhiệm vụ nào sau đây: A - Huy động cộng đồng cùng tham gia vào sự nghiệp chăm sóc sức khỏe B - Thực hiện các kỹ thuật điều dưỡng thích hợp và hướng dẫn người bệnh tự chăm sóc. C - Lượng giá, đánh giá công tác điều dưỡng tại cộng đồng D - Hướng dẫn cộng đồng về dinh dưỡng hợp lý, vệ sinh. Câu 4. Với chức năng vệ sinh phòng bệnh và bảo vệ nhân dân, người điều dưỡng phải thực hiện nhiệm vụ nào sau đây: A – Vận động nuôi con bằng sữa mẹ và nuôi con đúng cách B – Thực hiện các chỉ định theo hướng dẫn của thầy thuốc C – Lập hồ sơ theo dõi sức khỏe theo hộ gia đình và các đối tượng ưu tiên D – Tư vấn cho các cá nhân – Gia đinh – Cộng đồng về các vấn đề sức khỏe và hạnh phúc gia đình Câu 5. Với chức năng quản lý người điều đường cộng đồng phải thực hiện nhiệm vụ nào: A - Tham gia quản lý phụ nữ có thai và phát hiện thai nghén có nguy cơ. B - Giám sát an toàn trong lao động sản xuất, phát hiện sớm và tham gia xử lý các nguy cơ ô nhiễm môi trường C - Trực tại trạm y tế và đi thăm các gia đình theo lịch phân công D - Lượng giá, đánh giá công tác điều dưỡng tại cộng đồng Trang 5
8. Trường TC. Phạm Ngọc Thạch Cần Thơ Giáo trình Y tế công cộng Trang 6