Điều dưỡng cơ bản & kỹ thuật điều dưỡng

Nội dung text: Điều dưỡng cơ bản & kỹ thuật điều dưỡng

1. Giáo trình (Dành cho Y sĩ đa khoa) Lưu hành nội bộ Năm 2012
2. Trường TC Phạm Ngọc Thạch Giáo trình Điều dưỡng cơ bản -------------------------------------------------------------------------------------------------------- MỤC LỤC Trang Bài 1: NHU CẦU CƠ BẢN CỦA CON NGƯỜI VÀ SỰ LIÊN QUAN VỚI CÔNG TÁC ĐIỀU DƯỠNG ...................................................................................................................... 1 Bài 2: HỒ SƠ BỆNH NHÂN VÀ CÁCH GHI CHÉP ......................................................... 6 Bài 3: TIẾP NHẬN NGƯỜI BỆNH VÀO VIỆN, CHUYỂN VIỆN, RA VIỆN .............. 11 Bài 4: KHỬ KHUẨN - TIỆT KHUẨN .............................................................................. 19 Bài 5: CÁC PHƯƠNG PHÁP VẬN CHUYỂN NGƯỜI BỆNH .......................... 25 Bài 6: CHĂM SÓC - THEO DÕI DẤU HIỆU SINH TỒN .............................................. 30 Bài 7: VỆ SINH ĐÔI TAY, MẶC ÁO CHOÀNG, MANG VÀ THÁO KHẨU TRANG, GĂNG TAY VÔ KHUẨN.................................................................................. 44 Bài 8: KỸ THUẬT CHƯỜM NÓNG - CHƯỜM LẠNH .................................................. 52 Bài 9: KỸ THUẬT BĂNG ....................................... 58 Bài 10: KỸ THUẬT THAY BĂNG RỬA VẾT THƯƠNG .............................................. 72 Bài 11: KỸ THUẬT TIÊM BẮP - TIÊM TĨNH MẠCH TIÊM DƯỚI DA - TIÊM TRONG DA ........................................................................................................................ 81 Bài 12: KỸ THUẬT TIÊM TRUYỀN DUNG DỊCH ĐƯỜNG TĨNH MẠCH - TRUYỀN MÁU .................................................................................................................. 99 Bài 13: KỸ THUẬT CHO NGƯỜI BỆNH DÙNG THUỐC ĐƯỜNG UỐNG - DA – NIÊM ................................................................................................................................. 112 Bài 14: NHU CẦU DINH DƯỠNG KỸ THUẬT ĐƯA THỨC ĂN VÀO CƠ THỂ ............................................................................................................. 117 Bài 15: KỸ THUẬT HÚT ĐÀM NHỚT CHO NGƯỜI BỆNH ........................ 125 Bài 16: KỸ THUẬT CHO NGƯỜI BỆNH THỞ OXY.................................................. 130 Bài 17: KỸ THUẬT RỬA DẠ DÀY - HÚT DỊCH DẠ DÀY ........................................ 137 Bài 18KỸ THUẬT THỤT THÁO – THỤT GIỮ ............................................................ 146 Bài 19: KỸ THUẬT THÔNG TIỂU – LẤY NƯỚC TIỂU 24 GIỜ ............................... 152 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................. 159 ĐÁP ÁN CÂU HỎI TỰ LƯỢNG GIÁ .............................................................. 160
3. Trường TC Phạm Ngọc Thạch Giáo trình Điều dưỡng cơ bản -------------------------------------------------------------------------------------------------------- Bài 1 NHU CẦU CƠ BẢN CỦA CON NGƯỜI VÀ SỰ LIÊN QUAN VỚI CÔNG TÁC ĐIỀU DƯỠNG MỤC TIÊU: 1. Trình bày được nhu cầu cơ bản của con người theo phân cấp của Maslow 2.Kể được 14 nhu cầu cơ bản của con người và công tác chăm sóc. 3. Giải thích được mối liên quan giữa nhu cầu cơ bản của con người với công tác điêu dưỡng NỘI DUNG : 1. KHÁI NIỆM Ðối tượng của điều dưỡng là con người bao gồm người khỏe và người có bệnh tật. Con người được tạo ra bởi các yếu tố thể chất, tinh thần và xã hội. Các nhu cầu cần thiết để duy trì các yếu tố tạo ra con người gọi là nhu cầu cơ bản hay còn gọi là các nhu cầu để tồn tại và phát triển của con người. Người ta cho rằng: mỗi một cá thể ở một phương diện nào đó giống tất cả mọi người, ở một phương diện khác chỉ giống một số người và có những phương diện không giống ai cả. Như vậy, con người vừa có tính đồng nhất vừa có tính duy nhất nên việc chăm sóc phải xuất phát từ nhu cầu và sở thích của từng cá nhân sao cho phù hợp với từng đối tượng. Tuy nhiên, khi một nhu cầu thiết yếu được thỏa mãn, con người chuyển sang một nhu cầu khác ở mức cao hơn. Những nhu cầu ở mức độ thấp luôn tồn tại, cho đến khi những nhu cầu đã được thỏa mãn con người có khả năng chuyển sang những nhu cấu khác ở mức độ cao hơn. Khi một người (người bệnh) đòi hỏi có nhu cầu cao hơn, việc ấy chứng tỏ họ có sự khỏe khoắn trong tâm hồn và thể chất. Hệ thống thứ bậc của các nhu cầu rất hữu ích để làm nền tảng trong việc nhận định về sức chịu đựng của người bệnh, những giới hạn và đòi hỏi sự can thiệp về điều dưỡng. 2. NHU CẦU CỦA CON NGƯỜI: Nhu cầu cơ bản của con người phân cấp theo Maslow: MỨC CAO MỨC THẤP Hình 1. Bậc thang nhu cầu của MASLOW
4. Trường TC Phạm Ngọc Thạch Giáo trình Điều dưỡng cơ bản -------------------------------------------------------------------------------------------------------- 2.1 Nhu cầu về thể chất và sinh lý: Là nền tảng của hệ thống phân cấp nhu cầu, và được ưu tiên hàng đầu. Nhu cầu thể chất bao gồm: oxy, thức ăn, nước uống, bài tiết, vận động, ngủ, nghỉ ngơi... Các nhu cầu này cấn được đáp ứng tối thiểu để duy trì sự sống. Ðáp ứng nhu cầu thể chất là một phần quan trọng trong kế hoạch chăm sóc cho trẻ em, người già, người có khuyết tật và người ốm. Bởi vì, những nhóm người này cần sự hỗ trợ để đáp ứng nhu cầu cho chính họ. 2.2 Nhu cầu an toàn và được bảo vệ: Được xếp ưu tiên sau nhu cầu thể chất bao hàm cả an toàn về tính mạng và an toàn về tinh thần. An toàn về tính mạng nghĩa là bảo vệ cho người ta tránh được các nguy cơ đe dọa cuộc sống và an toàn về tinh thần là tránh được mọi sự sợ hãi, lo lắng. Người bệnh khi vào bệnh viện có sự đòi hỏi rất cao về nhu cầu an toàn và bảo vệ vì cuộc sống, tính mạng của họ phụ thuộc vào cán bộ y tế. Ðể giúp bảo vệ người bệnh khỏi bị nguy hiểm, người điều dưỡng phải biết rõ tính chất, đặc điểm của bệnh nhân và nhận biết rõ bất kỳ những tai biến nào có thể xảy đến cho bệnh nhân, và nếu có biến chứng xảy ra, người điều dưỡng có thể xử trí một cách thông minh. 2.3 Nhu cầu tình cảm và quan hệ: Mọi người đều có nhu cầu tình cảm quan hệ bạn bè, hàng xóm, gia đình và xã hội. Các nhu cầu này được xếp vào nhu cầu ở mức cao. Nó bao hàm sự trao - nhận tình cảm và cảm giác là thành viên của gia đình, đoàn thể, xã hội.... Người không được đáp ứng về tình cảm, không có mối quan hệ bạn bè, xã hội có cảm giác buồn tẻ và cô lập. Người điều dưỡng cần xem xét nhu cầu này của bệnh nhân khi lập kế hoạch chăm sóc. 2.4 Nhu cầu được tôn trọng: Sự tôn trọng tạo cho con người lòng tự tin và tính độc lập. Khi sự tôn trọng không được đáp ứng người ta tin rằng họ không được người khác chấp nhận nên sinh ra cảm giác cô độc và tự ty. Ðiều dưỡng đáp ứng nhu cầu này của người bệnh bằng thái độ thân mật, niềm nở và chú ý lắng nghe ý kiến của người bệnh. 2.5 Nhu cầu tự hoàn thiện: Là mức cao nhất trong hệ thống phân loại nhu cầu của Maslow và Maslow đánh giá rằng chỉ 1% dân số trưởng thành đã từng đạt đến mức độ tự hoàn thiện. Nhu cầu tự hoàn thiện diễn ra trong suốt đời, nó chỉ xuất hiện khi các nhu cầu dưới nó được đáp ứng trong những chừng mực nhất định. Các nhu cầu cơ bản càng được đáp ứng thì càng tạo ra động lực sáng tạo và tự hoàn thiện ở mỗi cá thể. Người điều dưỡng cần biết đánh giá đúng những nhu cầu, kinh nghiệm, kiến thức và thẩm mỹ của người bệnh để từ đó có sự quan tâm và lập kế hoạch chăm sóc thích hợp. 3. NHU CẦU CƠ BẢN CỦA NGƯỜI BỆNH VÀ CHĂM SÓC: Theo Virginia Henderson gồm 14 yếu tố: 1. Ðáp ứng các nhu cầu về hô hấp 2. Giúp đỡ bệnh nhân về ăn, uống và dinh dưỡng 3. Giúp đỡ bệnh nhân trong sự bài tiết 4. Giúp đỡ bệnh nhân về tư thế, vận động và tập luyện. 5. Ðáp ứng nhu cầu ngủ và nghỉ ngơi. 2
5. Trường TC Phạm Ngọc Thạch Giáo trình Điều dưỡng cơ bản -------------------------------------------------------------------------------------------------------- 6. Giúp bệnh nhân mặc và thay quần áo. 7. Giúp bệnh nhân duy trì thân nhiệt. 8. Giúp bệnh nhân vệ sinh cá nhân hàng ngày. 9. Giúp bệnh nhân tránh được các nguy hiểm trong khi nằm viện. 10. Giúp bệnh nhân trong sự giao tiếp. 11. Giúp bệnh nhân thoái mái về tinh thần, tự do tín ngưỡng. 12. Giúp bệnh nhân lao động, làm một việc gì đó để tránh mặc cảm là người vô dụng. 13. Giúp bệnh nhân trong các hoạt động vui chơi, giải trí. 14. Giúp bệnh nhân có kiến thức về y học. 4. SỰ LIÊN QUAN GIỮA NHU CẦU VÀ NGUYÊN TẮC ĐIỀU DƯỠNG: 4.1 Nguyên tắc điều dưỡng xuất phát từ việc đáp ứng nhu cầu người bệnh. Người khỏe mạnh tự đáp ứng được các nhu cầu của họ. Khi bị bệnh tật, ốm yếu người bệnh không tự đáp ứng được nhu cầu hàng ngày cho chính mình nên cần sự hỗ trợ của người điều dưỡng. Nhu cầu chăm sóc sức khỏe nhân dân dẫn đến sự ra đời của ngành y tế và cán bộ y tế. 4.2 Nhu cầu của con người vừa có tính đồng nhất vừa có tính duy nhất nên điều dưỡng cần có kế hoạch chăm sóc riêng biệt cho từng bệnh nhân. Nhu cầu con người tuy cơ bản giống nhau nhưng mức độ và tầm quan trọng đối với từng nhu cầu ở từng người có khác nhau. Hơn nữa, trong cùng một con người nhu cầu này có thể mạnh hơn nhu cầu khác và thay đổi mức ưu tiên theo từng giai đoạn của cuộc sống, người điều dưỡng cần nhận biết được các nhu cầu ưu tiên của người bệnh để lập kế hoạch chăm sóc thích hợp. 4.3 Nhu cầu giống nhau nhưng cách đáp ứng có thể khác nhau để thích hợp với từng cá thể. Việc chăm sóc người bệnh cần hướng tới từng cá thể, tùy từng trường hợp từng hoàn cảnh sao cho phù hợp. 4.4 Sự tham gia của người bệnh vào quá trình chăm sóc: Chăm sóc xuất phát từ nhu cầu của người bệnh, thông thường người bệnh hiểu rõ nhu cầu của họ, trừ trường hợp bệnh nhân hôn mê, tâm thần... nên khi lập kế hoạch chăm sóc điều dưỡng cần tham khảo ý kiến bệnh nhân và gia đình bệnh nhân để tạo cho họ tham gia tích cực vào quá trình điều trị, chăm sóc, phục hồi sức khỏe cho chính họ. 4.5 Ðiều dưỡng cần tạo ra môi trường chăm sóc thích hợp để người bệnh được thoải mái, mau chóng lành bệnh hoặc nếu chết thì chết được thanh thản, nhẹ nhàng. V. KẾT LUẬN Nhu cầu cơ bản của bệnh nhân và các nguyên tắc cơ bản của việc chăm sóc, cơ bản giống nhau, nhưng không bao giờ có hai bệnh nhân có nhu cầu hoàn toàn giống nhau cả. Do đó, kế hoạch chăm sóc được xây dựng riêng biệt tùy theo tuổi tác, giới tính, cá tính, hoàn cảnh văn hóa xã hội và khả năng thể chất và tinh thần của người bệnh. Kế hoạch này còn bị ảnh hưởng bởi tình trạng bệnh lý sốt, nhiễm khuẩn, mất nước hay suy nhược... Kế hoạch được thảo ra để đem lại sự chăm sóc đồng nhất và liên tục, nhưng nó cần thay đổi tùy theo sự thích ứng với nhu cầu của người bệnh. 3
6. Trường TC Phạm Ngọc Thạch Giáo trình Điều dưỡng cơ bản -------------------------------------------------------------------------------------------------------- Ðiều quan trọng và cần nhấn mạnh là trong lúc cung cấp sự chăm sóc điều dưỡng cơ bản, người điều dưỡng chuyên nghiệp sẽ có dịp nghe người bệnh và gia đình họ, để nhận định nhu cầu của người bệnh và để xây dựng mối liên hệ nhân sự bổ ích cần thiết cho việc điều dưõng bệnh nhân một cách hữu hiệu nhất. TỰ LƯỢNG GIÁ 1. Liệt kê các nhu cầu của con người. 2. Liệt kê các nhu cầu của người bệnh. Chọn câu đúng nhất: 3. Để đáp ứng nhu cầu an toàn cho người bệnh, chúng ta phải áp dụng các biện pháp sau: A. Phải biết rõ tính chất, đặc điểm của bệnh nhân và nhận biết rõ bất kỳ những tai biến nào có thể xảy đến cho bệnh nhân. B. Nếu có biến chứng xảy ra, người điều dưỡng có thể xử trí một cách thông minh. C. Cố định bệnh nhân vào giường D. Cho nhiều người nhà trông coi E. Cả A và B đúng 4. Nhu cầu về sinh lý bao gồm những vấn đề gì? A. Oxy, thức ăn, nước uống, bài tiết, vận động, ngủ, nghỉ ngơi B. Thức ăn, nước uống C. Vận động, ngủ, nghỉ ngơi D. Đi lại, thư giãn E. Tập thể dục 5. Để đáp ứng nhu cầu về kiến thức của người bệnh ta cần thực hiện các biện pháp sau: A. Cung cấp thông tin về tình trạng sức khỏe của người bệnh B. Giới thiệu các hiệp hội, câu lạc bộ sức khỏe cho người bệnh C. Giới thiệu sách, báo, tạp chí, tờ rơi vể giáo dục sức khỏe D. Giới thiệu các môn thể dục, thể thao tăng cường sức khỏe E. A, B, C đúng 4
7. Trường TC Phạm Ngọc Thạch Giáo trình Điều dưỡng cơ bản -------------------------------------------------------------------------------------------------------- Chọn câu Đúng - Sai: TT Đúng Sai 6 Nhu cầu cơ bản của mọi người thì giống nhau nhưng sự đáp ứng thì khác nhau 7 Nhu cầu của con người vừa có tính đồng nhất vừa có tính duy nhất nên điều dưỡng chỉ lập kế hoạch chăm sóc chung cho khoa 8 Việc chăm sóc người bệnh cần hướng tới từng cá thể 9 Ðiều dưỡng cần tạo ra môi trường chăm sóc thích hợp để người bệnh được thoải mái, mau chóng lành bệnh hoặc nếu chết thì chết được thanh thản, nhẹ nhàng 10 Nhu cầu tự hoàn thiện là mức cao nhất trong hệ thống phân loại nhu cầu của Maslow 5
8. Trường TC Phạm Ngọc Thạch Giáo trình Điều dưỡng cơ bản -------------------------------------------------------------------------------------------------------- Bài 2 HỒ SƠ BỆNH NHÂN VÀ CÁCH GHI CHÉP MỤC TIÊU : 1. Trình bày được tầm quan trọng của hồ sơ người bệnh. 2. Trình bày được những quy định về lập, ghi và bảo quản hồ sơ người bệnh. NỘI DUNG : 1. TẦM QUAN TRỌNG CỦA HỒ SƠ NGƯỜI BỆNH Phục vụ cho chẩn đoán: phân biệt, nguyên nhân, quyết định. Theo dõi các diễn biến bệnh và dự đoán các biến chứng. Theo dõi quá trình điều trị được liên tục nhằm rút kinh nghiệm bổ sung, điều chỉnh về phương pháp điều trị và phòng bệnh. Giúp việc thống kê, nghiên cứu khoa học và công tác đào tạo. Đánh giá chất lượng điều trị, tinh thần trách nhiệm và khả năng của cán bộ. Theo dõi về hành chánh pháp lý bắt buộc với mọi người bệnh vào điều trị tại bất kỳ cơ sở y tế nào. 2. HỒ SƠ NGƯỜI BỆNH VÀ CÁCH GHI CHÉP 2.1. Các loại giấy tờ thuộc hồ sơ người bệnh 2.1.1 Bệnh án: Theo từng chuyên khoa như bệnh án Nội khoa, bệnh án Ngoại khoa, bệnh án Nhi khoa, bệnh án Sản khoa, bệnh án chuyên khoa (Mắt, Da liễu, Răng Hàm Mặt, Tai Mũi Họng ), bệnh án ngoại trú. 2.1.2 Các loại giấy tờ thuộc về lâm sàng : Phiếu chăm sóc người bệnh Phiếu theo dõi chức năng sống (mạch, nhiệt độ, huyết áp ) Bảng kế hoạch chăm sóc người bệnh. Phiếu tiêm truyền. Phiếu lĩnh thuốc. Phiếu lĩnh hóa chất. Phiếu trả lại thuốc/hóa chất. Phiếu lĩnh vật dụng y tế tiêu hao. Biên bản hội chẩn. Biên bản duyệt mổ. Phiếu thử phản ứng thuốc. Phiếu khám chuyên khoa. Phiếu lĩnh máu, duyệt máu... Phiếu thanh toán viện phí. 6
9. Trường TC Phạm Ngọc Thạch Giáo trình Điều dưỡng cơ bản -------------------------------------------------------------------------------------------------------- Giấy ra viện, chuyển viện, chuyển khoa. Biên bản kiểm điểm tử vong. Giấy cam đoan phẫu thuật. Giấy khám/chữa bệnh theo yêu cầu. Tờ điều trị. Giấy chứng sinh. Giấy chứng nhận thương tích. Trích biên bản hội chẩn. Trích biên bản kiểm điểm tử vong. Giấy báo tử... 2.1.3. Các loại giấy tờ thuộc về cận lâm sàng Phiếu xét nghiệm huyết học. Phiếu xét nghiệm sinh hóa. Phiếu xét nghiệm hóa sinh nước tiểu, dịch chọc dò Phiếu chiếu/chụp X quang. Phiếu siêu âm. Phiếu điện tim. Phiếu điện não. Phiếu nội soi. 2.2. Quy định về sắp xếp và dán hồ sơ người bệnh Điều dưỡng hành chánh khoa có trách nhiệm sắp xếp, hoàn chỉnh hồ sơ người bệnh theo trình tự: Các giấy tờ hành chánh. Các giấy tờ của tuyến dưới (nếu có). Các kết quả xét nghiệm xếp lệch nhau từng lớp: huyết học, sinh hoá, vi sinh, chẩn đoán hình ảnh, giải phẩu bệnh,... theo trật tự trước dưới, sau trên. Phiếu theo dõi. Phiếu chăm sóc. Biên bản hội chẩn, sơ kết điều trị, giấy cam đoan ... ( nếu có ) Các tờ điều trị có đánh số trang dán theo thứ tự thời gian Các giấy tờ trên phải đóng dấu giáp lai để bảo quản hồ sơ. 2.3. Quy định về lập và ghi hồ sơ người bệnh Hồ sơ người bệnh cần phải được lập ngay khi nhập viện. Đối với người bệnh cấp cứu phải được làm hồ sơ bệnh án hoàn chỉnh trước 24 giờ và có đủ các xét nghiệm cần thiết. Người bệnh không thuộc diện cấp cứu phải hoàn tất hồ sơ bệnh án trước 36 giờ. 7
10. Trường TC Phạm Ngọc Thạch Giáo trình Điều dưỡng cơ bản -------------------------------------------------------------------------------------------------------- Chữ viết trong hồ sơ phải rõ ràng, không tẩy xoá, dễ đọc, từ ngữ chọn lọc, diễn đạt đầy đủ các thông tin cần thiết. Tiêu đề về hành chánh phải ghi chính xác, đầy đủ đúng quy định ( họ tên người bệnh, tuổi , nghề nghiệp, địa chỉ ...). Chỉ được phép dùng các ký hiệu, chữ viết tắt phổ thông khi thật cần thiết và đúng quy định. Chỉ ghi vào hồ sơ những công việc điều trị, chăm sóc, thuốc men do chính mình thực hiện. Chỉ sao chép những chỉ định dùng thuốc và điều trị của bác sĩ khi đã ghi chép vào hồ sơ người bệnh. Tất cả các thông số theo dõi phải ghi vào phiếu theo dõi người bệnh hàng ngày, mô tả tình trạng người bệnh cụ thể. Không ghi những câu văn chung chung (ví dụ: bình thường, không có gì phàn nàn... mà cần có nhận xét, so sánh về sự tiến triển của người bệnh trong ngày như: sáng, chiều). Khi người bệnh từ chối điều trị hoặc chăm sóc, cần ghi rõ lý do từ chối. Người bệnh mổ hay làm thủ thuật phải có giấy cam đoan của người bệnh hoặc thân nhân, có chữ ký, ghi rõ họ tên và địa chỉ. 3. BẢO QUẢN HỒ SƠ NGƯỜI BỆNH 3.1. Quy định chung Tất cả hồ sơ người bệnh phải được bảo quản chu đáo theo quy định của pháp luật về lưu trữ . Hồ sơ bệnh án nội, ngoại trú, xuất viện, chuyển viện, tử vong phải được hoàn chỉnh các thủ tục hành chính theo quy chế vào viện, chuyển viện, chuyển khoa, ra viện sau đó chuyển đến phòng kế hoạch tổng hợp lưu trữ theo quy định. Việc khai thác sử dụng hồ sơ bệnh án phải đúng quy định 3.2. Quy định cụ thể 3.2.1. Quản lý hồ sơ: Điều dưỡng hành chánh khoa điều trị có nhiệm vụ : Giữ gìn quản lý mọi hồ sơ bệnh án trong khoa - Hồ sơ người bệnh phải được giữ gìn sạch sẽ, đầy đủ, sắp xếp theo thứ tự không để thất lạc, nhầm lẫn, phải quản lí theo qui định và được để trong một cặp hồ sơ riêng có ghi rõ: họ tên, tuổi người bệnh, số giường, số buồng. Hết giờ làm việc phải kiểm tra lại hồ sơ bệnh án và bàn giao cho điều dưỡng trực. Không để người bệnh và gia đình xem hồ sơ bệnh án. 3. 2.2. Lưu trữ hồ sơ: Người bệnh ra viện trong vòng 24 giờ, khoa phải hoàn chỉnh các thủ tục hành chánh theo quy chế và chuyển đến phòng kế hoạch tổng hợp. Phòng kế hoạch tổng hợp kiểm tra lại, trình giám đốc ký duyệt và chuyển lưu trữ . Hồ sơ bệnh án nội, ngoại trú lưu trữ ít nhất 10 năm. Hồ sơ bệnh án tai nạn lao động, sinh hoạt lưu trữ ít nhất 15 năm. 8