Giáo trình Toán rời rạc - Đại học Huế

Định nghĩa: Thuật toán là một bảng liệt kê các chỉ dẫn (hay quy tắc) cần thực
hiện theo từng bước xác định nhằm giải một bài toán đã cho.
Thuật ngữ “Algorithm” (thuật toán) là xuất phát từ tên nhà toán học Ả Rập AlKhowarizmi. Ban đầu, từ algorism được dùng để chỉ các quy tắc thực hiện các phép tính
số học trên các số thập phân. Sau đó, algorism chuyển thành algorithm vào thế kỷ 19.
Với sự quan tâm ngày càng tăng đối với các máy tính, khái niệm thuật toán đã được cho
một ý nghĩa chung hơn, bao hàm cả các thủ tục xác định để giải các bài toán, chứ không
phải chỉ là thủ tục để thực hiện các phép tính số học.
Có nhiều cách trình bày thuật toán: dùng ngôn ngữ tự nhiên, ngôn ngữ lưu đồ (sơ
đồ khối), ngôn ngữ lập trình. Tuy nhiên, một khi dùng ngôn ngữ lập trình thì chỉ những
lệnh được phép trong ngôn ngữ đó mới có thể dùng được và điều này thường làm cho sự
mô tả các thuật toán trở nên rối rắm và khó hiểu. Hơn nữa, vì nhiều ngôn ngữ lập trình
đều được dùng rộng rãi, nên chọn một ngôn ngữ đặc biệt nào đó là điều người ta không
muốn. Vì vậy ở đây các thuật toán ngoài việc được trình bày bằng ngôn ngữ tự nhiên
cùng với những ký hiệu toán học quen thuộc còn dùng một dạng giả mã để mô tả thuật
5
toán. Giả mã tạo ra bước trung gian giữa sự mô tả một thuật toán bằng ngôn ngữ thông
thường và sự thực hiện thuật toán đó trong ngôn ngữ lập trình. Các bước của thuật toán
được chỉ rõ bằng cách dùng các lệnh giống như trong các ngôn ngữ lập trình. 
pdf 168 trang hoanghoa 08/11/2022 5180
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo trình Toán rời rạc - Đại học Huế", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên.

File đính kèm:

  • pdfgiao_trinh_toan_roi_rac_dai_hoc_hue.pdf

Nội dung text: Giáo trình Toán rời rạc - Đại học Huế

  1. Nu coi th i gian th c hi n m i phép tính nhân và c ng là nh ư nhau và là m t đơn v th i gian thì v i m i n cho tr ưc, th i gian th c hi n thu t toán 1 là n(n+3)/2, còn th i gian th c hi n thu t toán 2 là 2n. Rõ ràng là th i gian th c hi n thu t toán 2 ít h ơn so v i th i gian th c hi n thu t toán 1. Hàm f 1(n)=2n là hàm b c nh t, t ă ng ch m h ơn nhi u so v i hàm b c hai f2(n)=n(n+3)/2. Ta nói r ng thu t toán 2 (có đ ph c t p là 2n) là thu t toán h u hi u h ơn (hay nhanh h ơn) so v i thu t toán 1 (có đ ph c t p là n(n+3)/2). Đ so sánh đ ph c t p c a các thu t toán, đ i u ti n l i là coi đ ph c t p c a mi thu t toán nh ư là c p c a hàm bi u hi n th i gian th c hi n thu t toán y. Các hàm xét sau đ ây đ u là hàm c a bi n s t nhiên n>0. Đnh ngh ĩa 1: Ta nói hàm f(n) có c p th p h ơn hay b ng hàm g(n) n u t n t i h ng s C>0 và m t s t nhiên n 0 sao cho |f(n)| ≤ C|g(n)| v i m i n ≥n0. Ta vi t f(n)=O(g(n)) và còn nói f(n) tho mãn quan h big-O đ i v i g(n). Theo đ nh ngh ĩa này, hàm g(n) là m t hàm đ ơn gi n nh t có th đ ưc, đ i di n cho “s bi n thiên” c a f(n). Khái ni m big-O đ ã đưc dùng trong toán h c đ ã g n mt th k nay. Trong tin hc, nó đ ưc s d ng r ng rãi đ phân tích các thu t toán. Nhà toán h c ng ưi Đ c Paul Bachmann là ng ưi đ u tiên đ ưa ra khái ni m big-O vào n ă m 1892. n(n + )3 Thí d 5: Hàm f(n)= là hàm b c hai và hàm b c hai đ ơn gi n nh t là n 2. Ta có: 2 n(n + )3 2 n(n + )3 2 f(n)= =O(n ) vì ≤ n v i m i n ≥3 (C=1, n 0=3). 2 2 k k-1 k Mt cách t ng quát, n u f(n)=a kn +a k-1n + +a 1n+a 0 thì f(n)=O(n ). Th t v y, vi n>1, k k-1 k k-1 k |f(n)|| ≤ |a k|n +|a k-1|n + +|a 1|n+|a 0| = n (|ak|+|a k-1|/n+ +|a 1|/n +a 0/n ) k ≤ n (|a k|+|a k-1|+ +|a 1|+a 0). Đ i u này ch ng t |f(n)| ≤ Cn k v i m i n>1. Cho g(n)=3n+5nlog 2n, ta có g(n)=O(nlog 2n). Th t v y, 3n+5nlog 2n = n(3+5log 2n) ≤ n(log 2n+5log 2n) = 6nlog 2n v i m i n ≥8 (C=6, n 0=8). Mnh đ : Cho f 1(n)=O(g 1(n)) và f 2(n) là O(g 2(n)). Khi đ ó (f 1 + f 2)(n) = O(max(|g 1(n)|,|g 2(n)|), (f 1f2)(n) = O(g 1(n)g 2(n)). Ch ng minh. Theo gi thi t, t n t i C 1, C 2, n 1, n 2 sao cho |f 1(n)| ≤ C 1|g 1(n)| và |f 2(n)| ≤ C 2|g 2(n)| v i m i n > n 1 và m i n > n 2. Do đ ó |(f 1 + f 2)(n)| = |f 1(n) + f 2(n)| ≤ |f 1(n)| + |f 2(n)| ≤ C 1|g 1(n)| + C 2|g 2(n)| ≤ (C 1+C 2)g(n) vi m i n > n 0=max(n 1,n 2), đ âyC=C 1+C 2 và g(n)=max(|g 1(n)| , |g 2(n)|). |(f 1f2)(n)| = |f 1(n)||f 2(n)| ≤ C 1|g 1(n)|C 2|g 2(n)| ≤ C 1C2|(g 1g2)(n)| v i mi n > n 0=max(n 1,n 2). 10
  2. Đnh ngh ĩa 2: Nu m t thu t toán có đ ph c t p là f(n) v i f(n)=O(g(n)) thì ta c ũng nói thu t toán có đ ph c t p O(g(n)). Nu có hai thu t toán gi i cùng m t bài toán, thu t toán 1 có đ ph c t p O(g 1(n)), thu t toán 2 có đ ph c tp O(g 2(n)), mà g 1(n) có c p th p h ơn g 2(n), thì ta nói rng thu t toán 1 h u hi u h ơn (hay nhanh h ơn) thu t toán 2. 1.3.3. Đánh giá đ ph c t p c a m t thu t toán: 1) Thu t toán tìm ki m tuy n tính: S các phép so sánh đ ưc dùng trong thu t toán này c ũng s đ ưc xem nh ư th ưc đ o đ ph c t p th i gian c a nó. m i m t b ưc c a vòng l p trong thu t toán, có hai phép so sánh đ ưc th c hi n: m t đ xem đ ã t i cu i b ng ch ưa và m t đ so sánh ph n t x v i m t s h ng c a b ng. Cu i cùng còn m t phép so sánh na làm ngoài vòng lp. Do đ ó, n u x=a i, thì đã có 2i+1 phép so sánh đưc s d ng. S phép so sánh nhi u nh t, 2n+2, đ òi h i ph i đ ưc s d ng khi ph n t x không có m t trong b ng. T đ ó, thu t toán tìm ki m tuy n tính có đ ph c t p là O(n). 2) Thu t toán tìm ki m nh phân: k Đ đ ơn gi n, ta gi s r ng có n=2 ph n t trong b ng li t kê a 1,a 2, ,a n, v i k là s nguyên không âm (n u n không ph i là l ũy th a c a 2, ta có th xem b ng là m t ph n c a b ng g m 2 k+1 ph n t , trong đ ó k là s nguyên nh nh t sao cho n < 2 k+1 ). m i giai đ o n c a thu t toán v trí c a s h ng đ u tiên i và s h ng cu i cùng j ca b ng con h n ch tìm ki m giai đ o n đ ó đ ưc so sánh đ xem b ng con này còn nhi u h ơn m t ph n t hay không. N u i < j, m t phép so sánh s đ ưc làm đ xác đ nh x có l n h ơn s h ng gi a c a b ng con h n ch hay không. Nh ư v y m i giai đ o n, có s d ng hai phép so sánh. Khi trong b ng ch còn m t ph n t , m t phép so sánh s cho chúng ta bi t r ng không còn m t ph n t nào thêm n a và m t phép so sánh n a cho bi t s h ng đ ó có ph i là x hay không. Tóm l i c n ph i có nhi u nh t 2k+2=2log 2n+ 2 phép so sánh đ th c hi n phép tìm ki m nh phân (n u n không ph i là k+1 lũy th a c a 2, b ng g c s đ ưc m r ng t i b ng có 2 ph n t , v i k=[log 2n] và s tìm ki m đ òi h i ph i th c hi n nhi u nh t 2[log 2n]+2 phép so sánh). Do đ ó thu t toán tìm ki m nh phân có đ ph c t p là O(log 2n). T s phân tích trên suy ra r ng thu t toán tìm ki m nh phân, ngay c trong tr ưng h p x u nh t, c ũng hi u qu h ơn thu t toán tìm ki m tuy n tính. 3) Chú ý: M t đ i u quan tr ng c n ph i bi t là máy tính ph i c n bao lâu đ gi i xong mt bài toán. Thí d , n u m t thu t toán đ òi h i 10 gi , thì có th còn đ áng chi phí th i gian máy tính đ òi h i đ gi i bài toán đ ó. Nh ưng n u m t thu t toán đ òi h i 10 t n ă m đ gi i m t bài toán, thì th c hi n thu t toán đ ó s là m t đ i u phi lý. M t trong nh ng hi n tưng lý thú nh t c a công ngh hi n đ i là s t ă ng ghê g m c a t c đ và l ưng b nh trong máy tính. M t nhân t quan trng khác làm gi m th i gian c n thi t đ gi i m t 11
  3. bài toán là s x lý song song - đ ây là k thu t th c hi n đ ng th i các dãy phép tính. Do s t ă ng t c đ tính toán và dung l ưng b nh c a máy tính, c ũng nh ư nh vi c dùng các thu t toán l i d ng đ ưc ưu th c a k thu t x lý song song, các bài toán vài n ă m tr ưc đ ây đ ưc xem là không th gi i đ ưc, thì bây gi có th gi i bình th ưng. 1. Các thu t ng th ưng dùng cho đ ph c t p c a m t thu t toán: Đ ph c t p Thu t ng O(1) Đ ph c t p h ng s O(logn) Đ ph c t p lôgarit O( n) Đ ph c t p tuy n tính O( nlogn ) Đ ph c t p nlogn O(n b) Đ ph c t p đ a th c O(b n) (b>1) Đ ph c t p hàm m ũ O(n!) Đ ph c t p giai th a 2. Th i gian máy tính đ ưc dùng b i m t thu t toán: Kích th ưc Các phép tính bit đ ưc s d ng ca bài toán n logn N nlogn n2 2n n! 10 3.10 -9 s 10 -8 s 3.10 -8 s 10 -7 s 10 -6 s 3.10 -3 s 10 2 7.10 -9 s 10 -7 s 7.10 -7 s 10 -5 s 4.10 13 n ă m * 10 3 1,0.10 -8 s 10 -6 s 1.10 -5 s 10 -3 s * * 10 4 1,3.10 -8 s 10 -5 s 1.10 -4 s 10 -1 s * * 10 5 1,7.10 -8 s 10 -4 s 2.10 -3 s 10 s * * 10 6 2.10 -8 s 10 -3 s 2.10 -2 s 17 phút * * 1.4. S NGUYÊN VÀ THU T TOÁN. 1.4.1. Thu t toán Euclide: Ph ươ ng pháp tính ưc chung l n nh t c a hai s b ng cách dùng phân tích các s nguyên đ ó ra th a s nguyên t là không hi u qu . Lý do là ch th i gian ph i tiêu t n cho s phân tích đ ó. D ưi đ ây là ph ươ ng pháp hi u qu h ơn đ tìm ưc s chung l n nh t, g i là thu t toán Euclide . Thu t toán này đ ã bi t t th i c đ i. Nó mang tên nhà toán h c c Hy l p Euclide, ng ưi đ ã mô t thu t toán này trong cu n sách “ Nh ng y u t” n i ti ng c a ông. Thu t toán Euclide d a vào 2 m nh đ sau đ ây. Mnh đ 1 (Thu t toán chia): Cho a và b là hai s nguyên và b ≠0. Khi đ ó t n t i duy nh t hai s nguyên q và r sao cho a = bq+r, 0 ≤ r < |b|. Trong đ ng th c trên, b đ ưc g i là s chia, a đ ưc g i là s b chia, q đ ưc g i là th ươ ng s và r đ ưc g i là s d ư. 12
  4. Khi b là nguyên d ươ ng, ta ký hi u s d ư r trong phép chia a cho b là a mod b. Mnh đ 2: Cho a = bq + r, trong đ ó a, b, q, r là các s nguyên. Khi đ ó UCLN(a,b) = UCLN(b,r). ( đ ây UCLN(a,b) đ ch ưc chung l n nh t c a a và b.) Gi s a và b là hai s nguyên d ươ ng v i a ≥ b. Đ t r 0 = a và r 1 = b. B ng cách áp dng liên ti p thu t toán chia, ta tìm đưc: r0 = r 1q1 + r 2 0 ≤ r 2 r 1 > r 2 > ≥ 0 không th ch a quá a s h ng đ ưc. H ơn n a, t M nh đ 2 trên ta suy ra: UCLN(a,b) = UCLN(r 0,r 1) = UCLN(r 1,r 2) = = UCLN(r n-2, r n-1) = UCLN(r n-1,r n) = r n. Do đ ó, ưc chung l n nh t là s d ư khác không cu i cùng trong dãy các phép chia. Thí d 6: Dùng thu t toán Euclide tìm UCLN(414, 662). 662 = 441.1 + 248 414 = 248.1 + 166 248 = 166.1+ 82 166 = 82.2 + 2 82 = 2.41. Do đ ó, UCLN(414, 662) = 2. Thu t toán Euclide đ ưc vi t d ưi d ng gi mã nh ư sau: procedure ƯCLN (a,b: positive integers) x := a y := b while y ≠ 0 begin r := x mod y x := y y := r end {UCLN (a,b) là x} Trong thu t toán trên, các giá tr ban đ u c a x và y t ươ ng ng là a và b. m i giai đ o n c a th t c, x đ ưc thay b ng y và y đ ưc thay b ng x mod y. Quá trình này đưc lp l i ch ng nào y ≠ 0. Thu t toán s ng ng khi y = 0 và giá tr c a x đ i m này, đ ó là s d ư khác không cu i cùng trong th t c, c ũng chính là ưc chung l n nh t c a a và b. 13
  5. 1.4.2. Bi u di n các s nguyên: Mnh đ 3: Cho b là m t s nguyên d ươ ng l n h ơn 1. Khi đ ó n u n là m t s nguyên dươ ng, nó có th đ ưc bi u di n m t cách duy nh t d ưi d ng: k k-1 n = a kb + a k-1b + + a 1b + a 0. đ ây k là m t s t nhiên, a 0, a 1, , a k là các s t nhiên nh h ơn b và a k ≠ 0. Bi u di n c a n đ ưc cho trong M nh đ 3 đ ưc g i là khai tri n c a n theo c ơ s b, ký hi u là (a kak-1 a 1a0)b. Bây gi ta s mô t thu t toán xây d ng khai tri n c ơ s b ca s nguyên n b t k ỳ. Tr ưc h t ta chia n cho b đ đ ưc th ươ ng và s d ư, t c là n = bq 0 + a 0, 0 ≤ a 0 < b. S d ư a 0 chính là ch s đ ng bên ph i cùng trong khai tri n c ơ s b c a n. Ti p theo chia q 0 cho b, ta đ ưc: q0 = bq 1 + a 1, 0 ≤ a 1 < b. S d ư a 1 chính là ch s th hai tính t bên ph i trong khai tri n c ơ s b c a n. Ti p t c quá trình này, b ng cách liên ti p chia các th ươ ng cho b ta s đ ưc các ch s ti p theo trong khai tri n c ơ s b c a n là các s d ư t ươ ng ng. Quá trình này s k t thúc khi ta nh n đ ưc m t th ươ ng b ng 0. Thí d 7: Tìm khai tri n c ơ s 8 c a (12345) 10 . 12345 = 8.1543 + 1 1543 = 8.192 + 7 192 = 8.24 + 0 24 = 8.3 + 0 3 = 8.0 + 3. Do đ ó, (12345) 10 = (30071) 8. Đ o n gi mã sau bi u di n thu t toán tìm khai tri n c ơ s b c a s nguyên n. procedure khai tri n theo c ơ s b (n: positive integer) q := n k := 0 while q ≠ 0 begin ak := q mod b q q := [ ] b k := k + 1 end 1.4.3. Thu t toán cho các phép tính s nguyên: Các thu t toán th c hi n các phép tính v i nh ng s nguyên khi dùng các khai tri n nh phân c a chúng là c c k ỳ quan tr ng trong s h c c a máy tính. Ta s mô t 14
  6. đ ây các thu t toán c ng và nhân hai s nguyên trong bi u di n nh phân. Ta c ũng s phân tích đ ph c t p tính toán c a các thu t toán này thông qua s các phép toán bit th c s đ ưc dùng. Gi s khai tri n nh phân c a hai s nguyên d ươ ng a và b là: a = (a n-1an-2 a 1 a0)2 và b = (b n-1 b n-2 b 1 b 0)2 sao cho a và b đ u có n bit ( đ t các bit 0 đ u m i khai tri n đ ó, n u c n). 1) Phép c ng: Xét bài toán c ng hai s nguyên vi t d ng nh phân. Th t c th c hi n phép c ng có th d a trên ph ươ ng pháp thông th ưng là c ng c p ch s nh phân v i nhau (có nh ) đ tính t ng c a hai s nguyên. Đ c ng a và b, tr ưc h t c ng hai bit ph i cùng c a chúng, t c là: a0 + b 0 = c 0.2 + s 0. đ ây s 0 là bit ph i cùng trong khai tri n nh phân c a a+b, c 0 là s nh , nó có th b ng 0 ho c 1. Sau đ ó ta c ng hai bit ti p theo và s nh a1 + b 1 + c 0 = c 1.2 + s 1. đ ây s 1 là bit ti p theo (tính t bên ph i) trong khai tri n nh phân c a a+b và c 1 là s nh . Ti p t c quá trình này b ng cách c ng các bit t ươ ng ng trong hai khai tri n nh phân và s nh đ xác đ nh bit ti p sau tính t bên ph i trong khai tri n nh phân c a tng a+b. giai đ o n cu i cùng, c ng a n-1, b n-1 và c n-2 đ nh n đ ưc c n-1.2+s n-1. Bit đ ng đu c a t ng là s n=c n-1. K t qu , th t c này t o ra đ ưc khai tri n nh phân c a t ng, c th là a+b = (s n s n-1 s n-2 s 1 s 0)2. Thí d 8: Tìm t ng c a a = (11011) 2 và b = (10110) 2. a0 + b 0 = 1 + 0 = 0.2 + 1 (c 0 = 0, s 0 = 1), a 1 + b 1 + c 0 = 1 + 1 + 0 = 1.2 + 0 (c 1 = 1, s1 = 0), a 2 + b 2 +c 1 = 0 + 1 + 1 = 1.2 + 0 (c 2 = 1, s 2 = 0), a 3 + b 3 + c 2 = 1 + 0 + 1 = 1.2 + 0 (c 3 = 1, s 3 = 0), a 4 + b 4 +c 3 = 1 + 1 + 1 = 1.2 + 1 (s 5 = c 4 =1, s 4 = 1). Do đ ó, a + b = (110001) 2. Thu t toán c ng có th đ ưc mô t b ng cách dùng đ o n gi mã nh ư sau. procedure cng (a,b: positive integers) c := 0 for j := 0 to n-1 begin + + a j bj c d :=    2  sj := a j + b j + c − 2d c := d end sn := c {khai tri n nh phân c a t ng là (s n s n-1 s 1 s0) 2 } 15
  7. Tng hai s nguyên đ ưc tính b ng cách c ng liên ti p các c p bit và khi c n ph i c ng c s nh n a. C ng m t c p bit và s nh đ òi ba ho c ít h ơn phép c ng các bit. Nh ư v y, t ng s các phép c ng bit đ ưc s d ng nh h ơn ba l n s bit trong khai tri n nh phân. Do đ ó, đ ph c t p c a thu t toán này là O(n). 2) Phép nhân: Xét bài toán nhân hai s nguyên vi t d ng nh phân. Thu t toán thông th ưng ti n hành nh ư sau. Dùng lu t phân ph i, ta có: n−1 n−1 j j ab = a ∑b j 2 = ∑ a(b j 2 ). j=0 j=0 Ta có th tính ab b ng cách dùng ph ươ ng trình trên. Tr ưc h t, ta th y r ng ab j=a n u bj=1 và ab j=0 n u b j=0. M i l n ta nhân m t s h ng v i 2 là ta d ch khai tri n nh phân ca nó m t ch v phía trái b ng cách thêm m t s không vào cu i khai tri n nh phân j ca nó. Do đ ó, ta có th nh n đ ưc (ab j)2 b ng cách d ch khai tri n nh phân c a ab j đ i j ch v phía trái, t c là thêm j s không vào cu i khai tri n nh phân c a nó. Cu i cùng, j ta s nh n đ ưc tích ab b ng cách c ng n s nguyên ab j.2 v i j=0, 1, , n-1. Thí d 9: Tìm tích c a a = (110) 2 và b = (101) 2. 0 0 1 1 2 Ta có ab 0.2 = (110) 2.1.2 = (110) 2, ab 1.2 = (110) 2.0.2 = (0000) 2, ab 2.2 = 2 (110) 2.1.2 = (11000) 2. Đ tìm tích, hãy c ng (110) 2, (0000) 2 và (11000) 2. T đ ó ta có ab= (11110) 2. Th t c trên đ ưc mô t b ng đ o n gi mã sau: procedure nhân (a,b: positive integers) for j := 0 to n-1 begin if b j = 1 then cj := a đ ưc d ch đ i j ch else c j := 0 end {c 0, c 1, , c n-1 là các tích riêng ph n} p := 0 for j := 0 to n-1 p := p + c j {p là giá tr c a tích ab} Thu t toán trên tính tích c a hai s nguyên a và b b ng cách c ng các tích riêng ph n c 0, c 1, c 2, , c n-1. Khi b j=1, ta tính tích riêng ph n c j b ng cách d ch khai tri n nh phân c a a đ i j bit. Khi b j=0 thì không c n có d ch chuy n nào vì c j=0. Do đ ó, đ tìm t t j c n s nguyên ab j.2 v i j=0, 1, , n-1, đ òi h i t i đ a là n(n − )1 0 + 1 + 2 + + n −1 = 2 phép d ch ch . Vì v y, s các d ch chuy n ch đ òi h i là O(n 2). 16
  8. Đ c ng các s nguyên ab j t j=0 đ n n −1, đ òi h i ph i c ng m t s nguyên n bit, mt s nguyên n+1 bit, và m t s nguyên 2n bit. Ta đ ã bi t r ng m i phép c ng đ ó đòi h i O(n) phép c ng bit. Do đ ó, đ ph c t p c a thu t toán này là O(n 2). 1.5. THU T TOÁN Đ QUY. 1.5.1. Khái ni m đ quy: Đ ôi khi chúng ta có th quy vi c gi i bài toán v i t p các d li u đ u vào xác đnh v vi c gi i cùng bài toán đ ó nh ưng v i các giá tr đ u vào nh h ơn. Ch ng h n, bài toán tìm UCLN c a hai s a, b v i a > b có th rút g n v bài toán tìm ƯCLN c a hai s nh h ơn, a mod b và b. Khi vi c rút g n nh ư v y th c hi n đ ưc thì l i gi i bài toán ban đu có th tìm đưc b ng m t dãy các phép rút g n cho t i nh ng tr ưng h p mà ta có th d dàng nh n đ ưc l i gi i c a bài toán. Ta s th y r ng các thu t toán rút g n liên ti p bài toán ban đ u t i bài toán có d li u đ u vào nh h ơn, đ ưc áp d ng trong m t lp r t r ng các bài toán. Đnh ngh ĩa: Mt thu t toán đ ưc g i là đ quy n u nó gi i bài toán b ng cách rút g n liên ti p bài toán ban đ u t i bài toán c ũng nh ư v y nh ưng có d li u đ u vào nh h ơn. Thí d 10: Tìm thu t toán đ quy tính giá tr a n v i a là s th c khác không và n là s nguyên không âm. Ta xây d ng thu t toán đ quy nh đ nh ngh ĩa đ quy c a a n, đ ó là a n+1 =a.a n v i n>0 và khi n=0 thì a 0=1. V y đ tính a n ta quy v các tr ưng h p có s m ũ n nh h ơn, cho t i khi n=0. procedure power (a: s th c khác không; n: s nguyên không âm) if n = 0 then power(a,n) := 1 else power(a,n) := a * power(a,n-1) Thí d 11: Tìm thu t toán đ quy tính UCLN c a hai s nguyên a,b không âm và a > b. procedure UCLN (a,b: các s nguyên không âm, a > b) if b = 0 then UCLN (a,b) := a else UCLN (a,b) := UCLN (a mod b, b) Thí d 12: Hãy bi u di n thu t toán tìm ki m tuy n tính nh ư m t th t c đ quy. Đ tìm x trong dãy tìm ki m a 1,a 2, ,a n trong b ưc th i c a thu t toán ta so sánh x v i a i. N u x b ng a i thì i là v trí c n tìm, ng ưc l i thì vi c tìm ki m đ ưc quy v dãy có s ph n t ít h ơn, c th là dãy a i+1 , ,a n. Thu t toán tìm ki m có d ng th t c đ quy nh ư sau. Cho search (i,j,x) là th t c tìm s x trong dãy a i, a i+1 , , a j. D li u đ u vào là b ba (1,n,x). Th t c s d ng khi s h ng đ u tiên c a dãy còn l i là x ho c là khi dãy còn li ch có m t ph n t khác x. N u x không là s h ng đ u tiên và còn có các s h ng khác thì l i áp d ng th t c này, nh ưng dãy tìm ki m ít h ơn m t ph n t nh n đ ưc b ng cách xóa đ i ph n t đ u tiên c a dãy tìm ki m b ưc v a qua. 17
  9. procedure search (i,j,x) if ai = x then loacation := i else if i = j then loacation := 0 else search (i+1,j,x) Thí d 13: Hãy xây d ng phiên b n đ quy c a thu t toán tìm ki m nh phân. Gi s ta mu n đ nh v x trong dãy a 1, a 2, , a n b ng tìm ki m nh phân. Tr ưc tiên ta so sánh x v i s h ng gi a a [(n+1)/2] . N u chúng b ng nhau thì thu t toán k t thúc, nu không ta chuy n sang tìm ki m trong dãy ng n h ơn, n a đ u c a dãy n u x nh h ơn giá tr gi a c a c a dãy xu t phát, n a sau nu ng ưc l i. Nh ư v y ta rút g n vi c gi i bài toán tìm ki m v vi c gi i c ũng bài toán đ ó nh ưng trong dãy tìm ki m có đ dài l n lưt gi m đ i m t n a. procedure binary search (x,i,j) m := [(i+j)/2] if x = a m then loacation := m else if (x a m and j > m) then binary search (x,m+1,j) else loacation := 0 1.5.2. Đ quy và l p: Thí d 14. Th t c đ quy sau đ ây cho ta giá tr c a n! v i n là s nguyên d ươ ng. procedure factorial (n: positive integer) if n = 1 then factorial(n) := 1 else factorial(n) := n * factorial(n-1) Có cách khác tính hàm giai th a c a m t s nguyên t đ nh ngh ĩa đ quy c a nó. Thay cho vi c l n l ưt rút g n vi c tính toán cho các giá tr nh h ơn, ta có th xu t phát t giá tr c a hàm t i 1và l n l ưt áp d ng đ nh ngh ĩa đ quy đ tìm giá tr c a hàm t i các s nguyên l n d n. Đ ó là th t c l p. procedure iterative factorial (n: positive integer) x := 1 for i := 1 to n x := i * x {x là n!} Thông th ưng đ tính m t dãy các giá tr đ ưc đ nh ngh ĩa b ng đ quy, n u dùng ph ươ ng pháp l p thì s các phép tính s ít h ơn là dùng thu t toán đ quy (tr khi dùng các máy đ quy chuyên d ng). Ta s xem xét bài toán tính s h ng th n c a dãy Fibonacci. procedure fibonacci (n: nguyên không âm) 18