Giáo trình Kỹ năng làm việc nhóm

Nội dung text: Giáo trình Kỹ năng làm việc nhóm

1. gi ả trong tr ường quay. Theo kh ảo sát c ủa các chuyên gia, s ự tr ợ giúp t ừ phía khán gi ả - t ập h ợp ng ẫu nhiên nh ững ng ười r ỗi rãi vào m ột bu ổi chi ều cùng xem tr ực ti ếp ch ươ ng trình l ại có câu tr ả l ời đúng t ới 91% s ố l ần tr ả l ời, trong khi ý ki ến t ừ nh ững ng ười thân – nh ững cá nhân có th ể nói là “có hi ểu bi ết” đã được ng ười ch ơi l ựa ch ọn từ tr ước đư a ra câu tr ả l ời đúng 65% l ần. R ất nhi ều nghiên c ứu t ươ ng t ự đã ch ứng t ỏ rằng, n ếu t ập h ợp m ột nhóm l ại để tr ả l ời m ột câu h ỏi ho ặc gi ải quy ết m ột v ấn đề, thì gi ải pháp c ủa nhóm s ẽ t ốt h ơn h ẳn so v ới đại đa s ố cá nhân trong nhóm, n ếu có nhi ều đáp án để l ựa ch ọn, nhóm s ẽ đư a ra được câu tr ả l ời sát v ới câu tr ả l ời t ối ưu. M ột ví dụ đơ n gi ản, n ếu m ột ngày b ạn đang chu ẩn b ị ra đường mà nhìn th ấy b ầu tr ời âm u, bạn không bi ết có nên m ặc áo m ưa hay không thì t ốt nh ất b ạn nên nhìn ra đường để xem m ọi ng ười qua l ại có m ặc áo m ưa không, t ừ đó có th ể đư a ngay ra quy ết định cho mình. Rõ ràng, khi chúng ta s ống và làm vi ệc trong m ột c ộng đồng l ớn hay m ột nhóm nh ỏ thì nh ững ng ười xung quanh luôn mang l ại nh ững l ợi ích thi ết th ực cho chúng ta. Có th ể t ổng h ợp l ại 7 l ợi ích mà nhóm mang l ại cho m ỗi cá nhân c ũng nh ư cho cả nhóm nh ư sau: - Th ỏa mãn nhu c ầu th ể hi ện và kh ẳng định mình c ủa m ỗi thành viên (khi h ọ đứng m ột mình khó mà th ể hi ện được). - Cái “tôi” cá nhân b ị phá v ỡ, s ự thân thi ện và c ởi m ở được thúc đẩy. - Môi tr ường h ứng kh ởi và giàu động l ực. - Nhi ều ý t ưởng sáng t ạo, nhi ều c ơ h ội phát tri ển. - Công vi ệc được th ực hi ện t ốt h ơn vì có ki ến th ức và kinh nghi ệm r ộng h ơn, kh ả n ăng gi ải quy ết v ấn đề nhanh chóng, hi ệu qu ả. - Luôn s ẵn sàng ph ản ứng tr ước nh ững thay đổi và nguy c ơ r ủi ro. - Chia s ẻ trách nhi ệm công vi ệc và cam k ết vì m ục tiêu chung c ủa c ả nhóm. Ủy thác công vi ệc hi ệu qu ả. 1.2 Quy mô và phân lo ại nhóm 1.2.1 Quy mô nhóm Chúng ta hi ểu s ức m ạnh t ổng h ợp c ủa nhóm có th ể t ạo nên k ết qu ả phi th ường. Nh ư v ậy nhóm có ph ải càng đông thành viên càng t ốt ? Câu tr ả l ời là không có con s ố nào là lý t ưởng. S ố thành viên c ủa nhóm nên tùy thu ộc vào m ục tiêu và công vi ệc ph ải 10
2. làm để đạt được m ục tiêu đó. Theo các nhà nghiên c ứu, nhóm nh ỏ (d ưới 10 ng ười) th ường đạt hi ệu qu ả cao h ơn khi h ọ có nhi ều c ơ h ội để ti ếp xúc “m ặt đối m ặt”. Các nhóm l ớn (trên 10 ng ười) ch ỉ có th ể thành công n ếu nhi ệm v ụ đơ n gi ản, ng ược l ại, h ọ dễ th ất b ại n ếu công vi ệc đòi h ỏi s ự ph ức t ạp và nhi ều k ỹ n ăng c ụ th ể. Lí do c ăn b ản là vì nhóm càng đông thì tính liên k ết càng b ị suy y ếu, d ễ gây chia r ẽ, bè phái và t ự t ạo các nhóm nh ỏ. Nh ư v ậy quy mô c ủa nhóm có th ể linh động t ăng ho ặc gi ảm theo tính ch ất công vi ệc. Theo các nhà nghiên c ứu v ề nhóm thì s ố l ượng thành viên trong nhóm thông th ường nên b ố trí nh ư sau: - Các nhóm vui ch ơi gi ải trí: có th ể lên đến 10 – 20 ng ười ho ặc hơn n ữa. Trong công vi ệc h ạn ch ế t ối đa các nhóm l ớn nh ư v ậy. - Các nhóm th ảo lu ận: 5 đến 7 ng ười là lý t ưởng (không nên nhi ều h ơn 7- 9 ng ười), để t ạo điều ki ện cho t ất c ả m ọi ng ười tham gia đóng góp ý ki ến, nhi ều ý t ưởng và gi ải pháp được đề xu ất, có th ể đạt được s ự g ắn k ết và nh ất trí. - Nhóm đư a ra quy ết định: th ường là m ột nhóm nh ỏ 2 - 4 ng ười để d ễ đạt được sự đồng c ảm và nh ất trí cao. Nhóm này th ường được áp d ụng trong nh ững công vi ệc cực kì ph ức t ạp, đòi h ỏi các thành viên ph ải có nhi ều kinh nghi ệm, ki ến th ức, k ỹ n ăng và kh ả n ăng ph ối h ợp ch ặt ch ẽ, ăn ý v ới nhau. Ví d ụ: nhóm các nhà sáng l ập công ty, nhóm phát minh sáng ch ế, - Các nhóm gi ải quy ết v ấn đề tâm lý: càng ít càng t ốt (ch ỉ nên 2 ng ười) để thành viên nh ận được đầy đủ s ự quan tâm c ần thi ết, s ự ti ếp xúc m ặt đối m ặt giúp gi ải quy ết v ấn đề nhanh chóng và hi ệu qu ả. 1.2.2 Phân lo ại nhóm Có th ể k ể ra hàng tr ăm lí do để hình thành nên các nhóm nh ư: nhóm b ạn để tâm giao, nhóm cùng ch ơi th ể thao, nhóm múa, nhóm trao đổi h ọc t ập, nhóm nghiên c ứu th ị tr ường, nhóm thi ết k ế s ản ph ẩm m ới, nhóm đồng h ươ ng, nhóm ở cùng phòng, nhóm thích gây h ấn, nhóm vô gia c ư Nh ưng nh ư v ậy không có ngh ĩa là có hàng tr ăm lo ại nhóm khác nhau. Các nhà nghiên c ứu t ổng h ợp l ại hai lo ại nhóm c ơ b ản: nhóm chính th ức và nhóm không chính th ức. - Nhóm chính th ức: là nhóm được hình thành d ựa trên nhu c ầu c ủa m ột t ổ ch ức, trên c ơ s ở quy ết định c ủa các c ấp lãnh đạo nh ằm th ực hi ện m ục tiêu c ủa t ổ ch ức đó. 11
3. Ví d ụ: nhóm Taurus thi ết k ế m ẫu xe m ới c ủa Ford, nhóm Appollo, nhóm d ược s ĩ nghiên c ứu bào ch ế lo ại thu ốc m ới, - Nhóm không chính th ức: được hình thành m ột cách t ự nhiên d ựa trên nh ững mối t ươ ng đồng c ủa các cá nhân nh ằm th ỏa mãn nhu c ầu xã h ội c ủa h ọ. Ch ẳng h ạn nhóm b ạn bè có m ột ho ặc nhi ều đặc điểm chung nh ư sau: cùng h ọc t ập, cùng tu ổi tác, cùng s ở thích, cùng vui ch ơi, cùng quan điểm, ở cùng phòng, Trong các t ổ ch ức, gi ữa các nhóm chính th ức c ũng có th ể xu ất hi ện nh ững nhóm không chính th ức. Ví d ụ trong m ột c ơ quan, các nhân viên trong các phòng ban khác nhau có th ể t ự hình thành nên các nhóm không chính th ức để cùng trao đổi, trò chuy ện, cùng đi ăn tr ưa, cùng m ối quan tâm, cùng quan điểm b ảo v ệ quy ền l ợi cá nhân, Nh ư v ậy, các nhóm có th ể t ồn t ại ch ồng chéo lên nhau, và m ỗi cá nhân có th ể cùng lúc ch ịu s ự ảnh h ưởng c ủa nhi ều nhóm khác nhau. Trên th ực t ế, nhi ều khi ảnh hưởng c ủa nhóm không chính th ức còn m ạnh m ẽ và rõ nét h ơn nhóm chính th ức. Vì th ế, các nhà qu ản lý c ần n ỗ l ực để tác động tích c ực theo định h ướng c ủa t ổ ch ức t ới các nhóm. 1.3 Các giai đoạn hình thành và phát tri ển nhóm Sự hình thành nhóm th ường b ắt ngu ồn t ừ m ục tiêu c ủa nhóm nh ưng nó có phát tri ển được hay không còn ph ụ thu ộc vào nh ững ho ạt động c ủa các thành viên trong nhóm. B ất kì m ột cá nhân nào mu ốn phát tri ển c ũng ph ải tr ải qua m ột quá trình tìm hi ểu, h ọc h ỏi, điều ch ỉnh và d ần hoàn thi ện b ản thân. Nhóm c ũng v ậy. Nó c ũng ph ải tr ải qua các giai đoạn nh ất định mà trong đó các hành vi cá nhân s ẽ quy ết định s ự thành công hay th ất b ại c ủa nhóm. Tác gi ả Bruce W. Tuckman (M ỹ) là ng ười đầu tiên đư a ra mô hình 5 giai đoạn phát tri ển nhóm được s ử d ụng r ộng rãi t ừ n ăm 1965 cho đến nay: Giai đoạn hình thành : Đây là giai đoạn các thành viên trong nhóm làm quen với nhau, tìm hi ểu và th ăm dò nhau. M ỗi ng ười đều mang đến nhóm m ột tính cách, k ỹ năng, ki ến th ức khác nhau và h ọ c ần có th ời gian để b ộc l ộ mình và hi ểu v ề ng ười khác. Tuy nhiên, do m ọi th ứ còn m ới l ạ nên m ọi ng ười v ẫn còn gi ữ thái độ e dè, 12
4. gượng g ạo, th ận tr ọng, ít chia s ẻ. M ối quan h ệ gi ữa các thành viên nhóm v ẫn l ỏng l ẻo và ch ưa ăn nh ập v ới nhau. Giai đoạn bão táp : Đây là giai đoạn khó kh ăn và ph ức t ạp nh ất vì xung đột, mâu thu ẫn d ễ dàng bùng n ổ trong h ầu h ết m ọi v ấn đề c ủa nhóm. Các thành viên v ẫn ch ưa đạt được s ự c ởi m ở, thân thi ện, đồng c ảm, tin t ưởng; m ặt khác h ọ l ại mu ốn th ể hi ện “cái tôi” nh ằm kh ẳng định vai trò và t ầm quan tr ọng c ủa mình. Nh ững tính cách và quan điểm khác nhau làm n ảy sinh tranh lu ận, tranh cãi, th ậm chí m ất đoàn k ết và có th ể x ảy ra r ối lo ạn. N ếu nhóm không bi ết cách s ớm định h ướng m ục tiêu, đề ra các quy t ắc và t ạo tinh th ần h ợp tác thì nhóm r ất d ễ tan rã. Giai đoạn chu ẩn hóa : Chính s ự khác bi ệt, nh ững tranh lu ận, b ất đồng trong giai đoạn bão táp đã giúp m ọi ng ười hi ểu nhau h ơn và t ừng b ước điều ch ỉnh để tìm được s ự th ống nh ất. Trong giai đoạn chu ẩn hóa, m ọi ng ười c ần ph ải hi ểu và n ắm rõ nh ững quy định, quy ch ế, và nguyên t ắc làm vi ệc để t ừ đó có nh ững ứng x ử và hành động phù h ợp v ới chu ẩn m ực chung c ủa nhóm. Ho ạt động nhóm d ần đi vào s ự ổn định, bắt đầu có s ự c ởi m ở, chia s ẻ, tin t ưởng, h ợp tác gi ữa các thành viên. Đây là m ốc kh ởi đầu c ủa s ự liên k ết nhóm. Các thành viên tìm th ấy s ự an toàn Giai đoạn thành công : Các thành viên c ảm th ấy t ự do, tho ải mái, an toàn khi trao đổi quan điểm v ới nhau. M ối quan h ệ gi ữa các thành viên tr ở nên g ắn bó, kh ăng khít. S ự liên k ết ngày càng ch ặt ch ẽ. M ỗi ng ười đều c ố g ắng phát huy h ết ti ềm n ăng của b ản thân, t ập trung vào hi ệu qu ả công vi ệc, h ạn ch ế mâu thu ẫn. Nhóm d ễ dàng đạt được s ự đồng thu ận và nh ất trí cao. C ả nhóm có th ể t ự hào v ề k ết qu ả mà nhóm đã đạt được cùng nhau. Giai đoạn k ết thúc : Các nhi ệm v ụ đã hoàn t ất và m ục tiêu đã hoàn thành. Các thành viên không còn ràng bu ộc hay ph ụ thu ộc v ới nhau n ữa. H ọ có th ể ng ồi l ại v ới nhau để đánh giá, rút ra bài h ọc kinh nghi ệm cho vi ệc tham gia vào các nhóm m ới trong t ươ ng lai. Trên đây là mô hình t ổng quát ti ến trình c ủa m ột nhóm nh ưng th ực t ế không ph ải b ất c ứ nhóm nào c ũng tr ải qua 5 giai đoạn. Có nhóm v ừa m ới hình thành đã tan rã, có nhóm đang giai đoạn ho ạt động ổn định c ũng có th ể b ị “treo”, có nhóm cùng lúc tr ải qua nhi ều giai đoạn đan xen nhau.v.v. B ởi vì trong cu ộc s ống m ọi th ứ đều không ng ừng thay đổi và phát tri ển, nguy c ơ luôn ti ềm ẩn, nh ững xung đột có th ể x ảy ra b ất 13
5. cứ lúc nào. N ếu các thành viên v ượt qua được t ất c ả để ti ến đến s ự đồng thu ận thì nhóm s ẽ được nâng lên m ột t ầm cao m ới và s ẽ g ặt hái được thành công. 1.4 Vai trò c ủa các thành viên trong nhóm Vai trò là t ập h ợp các chu ẩn m ực hành vi mà m ột ng ười n ắm gi ữ m ột v ị trí nh ất định trong nhóm c ần ph ải tuân th ủ. M ỗi ng ười đều có th ể đảm nh ận cùng lúc nhi ều vai trò khác nhau. Ch ẳng h ạn m ột ng ười ph ụ n ữ ở c ơ quan v ừa có vai trò là Tr ưởng phòng Hành chính v ừa gi ữ ch ức Ch ủ t ịch công đoàn công ty; v ề nhà ch ị đóng vai trò là m ẹ, là v ợ, là con; ch ị còn là thành viên c ủa m ột Câu l ạc b ộ Yoga. Khi ở c ơ quan, ch ị th ể hi ện là m ột ng ười đĩnh đạc, nghiêm túc, tuân th ủ các quy định và nguyên t ắc làm vi ệc của công ty, ch ị luôn ăn m ặc trang tr ọng, l ịch s ự, nói n ăng hòa nhã và c ẩn tr ọng. Khi về nhà, ch ị ăn m ặc r ất tho ải mái, nói n ăng ho ạt bát, c ởi m ở, hành động t ự do, thân thi ện nh ư ôm hôn các con, múa hát cùng con, Khi đến CLB Yoga, ch ị m ặc b ộ đồ th ể thao, ho ạt động m ạnh m ẽ và kh ỏe kho ắn, Nh ư v ậy, vai trò là s ự bi ểu hi ện thái độ, hành vi và các giá tr ị. Đặc bi ệt, vai trò có ảnh h ưởng r ất l ớn đến hành vi c ủa m ỗi cá nhân, hay nói cách khác, hành vi c ủa con ng ười th ường thay đổi theo vai trò c ủa h ọ. Vì v ậy, để có th ể n ắm b ắt được hành vi c ủa ai đó, c ần ph ải bi ết được vai trò c ủa h ọ trong nh ững tình hu ống c ụ th ể. Trong m ột nhóm làm vi ệc, m ỗi thành viên có m ột vai trò nh ất định phù h ợp v ới vị trí mà h ọ đảm nh ận. Ví dụ, m ột phòng ch ức n ăng thông th ường s ẽ có các v ị trí nh ư: Tr ưởng phòng, phó phòng, các nhân viên, M ỗi v ị trí s ẽ th ực hi ện nh ững hành động cụ th ể và có nh ững bi ểu hi ện hành vi khác nhau. Nh ững hành động hay hành vi này tạo nên vai trò c ủa v ị trí đó. Có ba ki ểu vai trò nh ư sau: Một là vai trò thúc đẩy công vi ệc: thành viên n ỗ l ực hoàn thành công vi ệc có th ể đóng vai trò là ng ười kh ởi x ướng, ng ười th ực hi ện, ng ười thông tin, ng ười làm sáng t ỏ, ng ười phân tích, ng ười h ỗ tr ợ, Hai là vai trò g ắn k ết m ối quan h ệ: các thành viên gi ữ gìn, c ủng c ố và g ắn k ết mối quan h ệ đồng chí, đồng đội nh ằm t ạo điều ki ện thu ận l ợi để nhóm làm vi ệc hi ệu qu ả. Nh ững ng ười này th ường đóng vai trò là ng ười khuy ến khích, ng ười hài h ước, ng ười kh ởi x ướng, ng ười tác động, ng ười hòa gi ải, ng ười chia s ẻ, ng ười h ỗ tr ợ, ng ười gi ải t ỏa áp l ực, 14
6. Th ứ ba là vai trò gây c ản tr ở nhóm: Đây là nhóm ng ười tiêu c ực th ường đóng các vai trò nh ư: ng ười ph ụ thu ộc, ng ười l ười bi ếng, ng ười áp đặt, ng ười ch ỉ tay n ăm ngón, ng ười phá đám, ng ười gây r ối, ng ười ch ống đối, ng ười chia r ẽ, ng ười b ắt l ỗi, Một nhóm mu ốn phát tri ển c ần ph ải khích l ệ, động viên các thành viên gi ữ các vai trò tích c ực trong nhóm vai trò th ứ nh ất và th ứ hai, h ạn ch ế và lo ại b ỏ nh ững ng ười thu ộc nhóm ba. Ph ươ ng pháp t ốt nh ất để h ạn ch ế nh ững vai trò tiêu c ực là đặt ra nh ững quy t ắc, quy định chung để các thành viên nhóm tuân theo. Trong tr ường h ợp thành viên nào đó c ứ kh ư kh ư gi ữ vai trò tiêu c ực, không ch ịu thay đổi và tuân th ủ quy tắc thì nhóm không nên ti ếp t ục dung n ạp thành viên đó n ữa. 1.5 Đặc điểm tâm lý nhóm Chúng ta th ường nói đến khái ni ệm “tâm lý” để ch ỉ tâm t ư, tình c ảm, ý mu ốn con ng ười. M ột s ố thu ật ng ữ khác c ũng th ường được dùng song song v ới “tâm lý” nh ư là tâm h ồn, tinh th ần, nhân tâm, lòng ng ười đều được hi ểu là nh ững ý ngh ĩ, t ư t ưởng, ý th ức, ý chí, th ế gi ới n ội tâm, th ế gi ới bên trong c ủa con ng ười. Vì v ậy, tâm lý là m ột hi ện t ượng v ừa h ết s ức g ần g ũi, quen thu ộc v ới con ng ười nh ưng c ũng vô cùng ph ức tạp và bí ẩn. Nó đã tr ở thành đối t ượng nghiên c ứu c ủa các nhà khoa h ọc và giúp ích rất nhi ều trong vi ệc qu ản lý con ng ười, mang l ại nh ững hi ệu qu ả l ớn lao trong đời sống xã h ội c ũng nh ư v ề kinh t ế. Vì th ế, Khoa h ọc v ề tâm lý hay Tâm lý h ọc (Psychologie) ngày càng được quan tâm và phát tri ển trong th ế gi ới hi ện đại. Chúng ta hi ểu m ột cách khái quát nh ất v ề Tâm lý là nh ững hi ện t ượng tinh th ần x ảy ra trong b ộ não c ủa con ng ười, nó g ắn li ền và điều khi ển hành vi c ủa con ng ười. Hi ểu được tâm lý con ng ười s ẽ giúp chúng ta hi ểu được chính mình, hi ểu v ề nh ững ng ười khác và t ừ đó có nh ững ứng x ử phù h ợp để được thành công h ơn trong cu ộc s ống và trong công vi ệc. Các nhà khoa h ọc nghiên c ứu hi ện t ượng tâm lý con ng ười d ựa trên hai đối t ượng: cá nhân và nhóm xã h ội. Trong khuôn kh ổ tài li ệu này, chúng ta ch ỉ đề c ập đến m ột s ố hiện t ượng tâm lý nhóm để ph ần nào hi ểu được nh ững hành vi mà các thành viên trong m ột nhóm có th ể th ực hi ện. N ắm b ắt được tâm lý nhóm, nh ận định, đánh giá, phán đoán các hành vi c ủa nhóm giúp chúng ta ứng x ử phù h ợp và s ẵn sàng ứng phó hi ệu qu ả tr ước b ất kì tình hu ống hay hoàn c ảnh nào có th ể x ảy ra trong nhóm. 15
7. 1.5.1 Hi ện t ượng lây lan tâm lý Lây lan tâm lý là quá trình lan t ỏa tr ạng thái c ảm xúc t ừ ng ười này sang ng ười khác m ột cách nhanh chóng và n ằm ngoài c ấp độ ý th ức, t ư t ưởng. Đây là m ột hi ện tượng tâm lý được hình thành trên c ơ s ở c ủa s ự b ắt ch ước vô ý th ức, khi tình c ảm l ấn át ý chí d ẫn đến nh ững hành vi b ột phát c ủa con ng ười. Chúng ta th ường th ấy hi ện tượng lây lan tâm lý rõ nét nh ất trong m ột đám đông đang t ụ t ập ho ặc m ột nhóm ng ười đang hành động cùng m ục đích nào đó. Ch ẳng h ạn s ự ph ấn khích, cu ồng nhi ệt từ nh ững c ổ động viên xem tr ận đấu bóng trên khán đài ; s ự náo n ức, h ồ h ởi, hân hoan của nh ững ng ười tham gia l ễ h ội ; s ự ph ẫn n ộ, b ức b ối, quy ết li ệt ph ản đối c ủa m ột đám đông bi ểu tình, Sự lây lan tâm lý b ắt đầu t ừ c ảm xúc c ủa con ng ười tr ước m ột s ự vi ệc, hi ện tượng nào đó và lan truy ền sang tr ạng thái c ảm xúc c ủa ng ười khác khi ến h ọ c ũng có cùng m ột c ảm xúc và nh ững bi ểu hi ện hành vi không ki ểm soát n ổi. Nguyên nhân d ẫn đến nh ững c ảm xúc lây lan đó r ất đa d ạng, phong phú. Đơ n gi ản có th ể ch ỉ là m ột s ự hài h ước, vui nh ộn, m ột n ụ c ười t ươ i t ắn, m ột tinh th ần tho ải mái, s ự nhi ệt tình, h ăng hái, m ột v ẻ m ặt s ầu não, m ột gi ọng nói g ắt g ỏng c ũng khi ến ng ười khác d ễ b ị «lây». Nh ững c ảm xúc m ạnh m ẽ h ơn s ự s ợ hãi, kinh hoàng tr ước m ột c ảnh t ượng nào đó ; s ự kích động, quá khích ; hò hét, la ó ; c ũng tác động đến c ảm xúc và hành vi c ủa nh ững ng ười xung quanh. Nh ư v ậy, nh ững nguyên nhân t ạo nên c ảm xúc c ủa con ng ười gây ra s ự lan truy ền tâm lý có th ể xu ất phát t ừ c ảm xúc tích c ực ho ặc tiêu c ực. Nếu là c ảm xúc tích c ực, nó gi ống nh ư m ột s ức m ạnh c ộng h ưởng giúp con ng ười sống và làm vi ệc hi ệu qu ả h ơn, h ạnh phúc h ơn. Ng ược l ại, nh ững c ảm xúc tiêu c ực gi ống nh ư đám cháy đang lan r ộng s ẽ tàn phá cu ộc s ống c ủa con ng ười bao g ồm : s ức kh ỏe, công vi ệc, các m ối quan h ệ, nh ững thành t ựu. Trong m ột nhóm, s ự lây lan tâm lý di ễn ra trong quá trình giao ti ếp gi ữa các cá nhân v ới nhau ho ặc gi ữa cá nhân v ới t ập th ể. Hi ểu được c ơ ch ế này, m ỗi thành viên trong nhóm mu ốn đem l ại l ợi ích cho nhóm thì c ần ph ải h ướng đến nh ững c ảm xúc tích c ực để t ạo l ập m ột môi tr ường t ập th ể lành m ạnh, an toàn, đồng th ời c ần h ạn ch ế, ng ăn ch ặn nh ững c ảm xúc tiêu c ực, không cho nó có c ơ h ội b ộc l ộ, phát tri ển làm ảnh hưởng x ấu đến b ầu không khí trong nhóm và hi ệu qu ả công vi ệc c ủa nhóm. 16
8. 1.5.2 D ư lu ận trong nhóm Dư lu ận trong nhóm là nh ững nh ận định, đánh giá, bình lu ận c ủa s ố đông ng ười trong nhóm v ề nh ững s ự vi ệc, hi ện t ượng, hành vi di ễn ra trong quá trình làm vi ệc ho ặc sinh ho ạt nhóm. Có dư lu ận chính th ức ho ặc không chính th ức. D ư lu ận chính th ức là khi ng ười lãnh đạo đồng tình, nh ất trí, công khai còn d ư lu ận không chính th ức được các thành viên trong nhóm ng ầm truy ền cho nhau mà không có s ự h ưởng ứng c ủa ng ười lãnh đạo. Dư lu ận th ường xuất phát t ừ nh ững thái độ, hành vi, s ự vi ệc, hi ện t ượng b ất th ường do m ột cá nhân hay m ột s ố ng ười trong nhóm gây ra. Nh ững s ự vi ệc, hi ện tượng đó tác động lên ý th ức c ủa ng ười xung quanh làm n ảy sinh nh ững c ảm xúc, hành vi th ể hi ện ph ản ứng c ủa ng ười xung quanh. Nh ững ph ản ứng đó n ếu di ễn ra đồng th ời, đống nh ất thì t ạo thành d ư lu ận trong nhóm. Dư lu ận có th ể có nh ững tác động tích c ực ho ặc tiêu c ực. Ví d ụ d ư lu ận trong nhóm n ổi lên khi h ọ ch ứng ki ến m ột hành vi « phá đám » c ủa anh A, m ột phát ngôn ngông cu ồng c ủa anh B, l ối s ống xa hoa c ủa anh C, quy ết định m ới c ủa lãnh đạo, m ột dự th ảo chính sách m ới D ư lu ận có m ột s ự tác động m ạnh m ẽ, th ậm chí có th ể làm thay đổi c ả suy ngh ĩ, thái độ, hành vi c ủa con ng ười. Vì v ậy, lãnh đạo và các thành viên trong nhóm có th ể t ận d ụng điều này để th ăm dò d ư lu ận và thông qua đó có th ể điều ch ỉnh, định h ướng tác động vào d ư lu ận nh ằm c ủng c ố, phát tri ển nhóm. Do s ức m ạnh c ủa d ư lu ận, s ự ảnh h ưởng ghê gh ớm c ủa d ư lu ận khi ến con ng ười mu ốn t ạo được d ư lu ận t ốt thì ph ải có nh ững thái độ, hành vi t ốt ; ng ược l ại, ng ười có nh ững bi ểu hi ện trái v ới chu ẩn m ực s ẽ ph ải h ứng ch ịu d ư lu ận x ấu. 1.5.3 Áp l ực nhóm Áp l ực có th ể được t ạo ra t ừ phía nhóm ho ặc nó n ảy sinh t ừ chính nh ận th ức của m ỗi cá nhân. Nh ận th ức ở đây bao g ồm s ự nhìn nh ận, đánh giá s ự vi ệc và kh ả năng ứng phó c ủa b ản thân. Do tính ph ụ thu ộc vào nh ận th ức c ủa t ừng ng ười nên m ột vấn đề có th ể là áp l ực đối v ới ng ười này nh ưng l ại là v ấn đề bình th ường v ới ng ười khác. Ví d ụ lãnh đạo giao nhi ệm v ụ c ần ph ải hoàn thành trong vòng 3 ngày m ột m ẫu thi ết k ế s ản ph ẩm m ới có th ể gây ra áp l ực l ớn đối v ới anh A nh ưng l ại là vi ệc đơ n gi ản đối v ới anh B. Ho ặc vi ệc vi ết báo cáo và trình bày tr ước lãnh đạo và t ập th ể 17
9. nhóm có th ể gây áp l ực v ề tâm lý đối v ới anh C làm anh c ảm th ấy lo lắng, b ồn ch ồn, căng th ẳng nh ưng vi ệc này l ại là s ở tr ường đối v ới anh D khi ến anh c ảm th ấy tho ải mái, t ự tin. Trong quá trình làm vi ệc nhóm, áp l ực th ường xu ất hi ện t ừ các nhân t ố c ụ th ể nh ư : áp l ực v ề th ời gian, áp l ực v ề độ ph ức t ạp c ủa công vi ệc, áp lực trong quá trình tươ ng tác, áp l ực n ảy sinh t ừ xung đột v ề vai trò gi ữa các thành viên, áp l ực v ề điều ki ện làm vi ệc, v ề tâm lý cá nhân, Trong quá trình làm vi ệc nhóm, nhóm th ường gây áp l ực đối v ới các thành viên nh ằm định h ướng h ọ ứng x ử và hành động theo chu ẩn mực, nguyên t ắc chung c ủa nhóm nh ằm đạt được m ục tiêu nhóm. Nhóm có th ể s ử dụng các hình th ức th ưởng ph ạt nh ằm điều ch ỉnh hành vi c ủa các thành viên. Đối v ới một vài ng ười, áp l ực nhóm có th ể có nh ững tác động tích c ực khi đặt h ọ vào tình th ế cần ph ải n ỗ l ực h ết mình, t ăng c ường s ức m ạnh c ủa c ơ b ắp và trí tu ệ để hoàn thành công vi ệc, th ậm chí trong tình hu ống khó kh ăn, nguy nan, áp l ực nhóm có th ể giúp h ọ tạo ra k ết qu ả phi th ường. Ng ược l ại, đối v ới m ột s ố ng ười khác, áp l ực nhóm khi ến họ c ảm th ấy n ặng n ề, khó ch ịu, c ăng th ẳng, m ệt m ỏi, chán n ản ảnh h ưởng x ấu đến k ết qu ả công vi ệc ho ặc không th ể hoàn thành n ổi nhi ệm v ụ được giao. Nh ư v ậy, có áp l ực tích c ực và có áp l ực tiêu c ực. Áp l ực tích c ực giúp con ng ười v ượt qua khó kh ăn, th ử thách để hoàn thành nhi ệm v ụ, đồng th ời nó còn khu ấy động cu ộc s ống l ối mòn, nhàm chán, m ở ra nh ững h ướng đi m ới, nh ững c ơ h ội m ới để con ng ười t ự khám phá chính mình, phát tri ển b ản thân. Ng ược l ại, áp l ực tiêu c ực khi ến ng ười ta không có động l ực để c ố g ắng, không tin vào chính mình và t ập th ể, không th ể hòa nh ập v ới nhóm và khó ho ặc không th ể hoàn thành được m ục tiêu đề ra. Đã là thành viên c ủa m ột nhóm, c ần ph ải ch ấp nh ận và s ẵn sàng đón nh ận nh ững áp l ực có th ể x ảy ra. Thay vì ch ống l ại áp l ực nhóm, chúng ta nên điều hòa các mối quan h ệ, điều hòa công vi ệc và cu ộc s ống, t ăng c ường th ươ ng l ượng và l ập k ế ho ạch để ki ểm soát được tình tr ạng m ất cân b ằng, gi ải t ỏa áp l ực cho chính mình. 18