Bài giảng Kinh tế lượng - Chương 5: Biến giả trong phân tích hồi quy

Nội dung text: Bài giảng Kinh tế lượng - Chương 5: Biến giả trong phân tích hồi quy

1. Câu hỏi • Nếu có thêm nghề kế toán thì sao? 11
2. HỒI QUY VỚI BiẾN ĐỊNH TÍNH Quy tắc: Nếu biến định tính có m biểu hiện thì sử dụng m-1 biến. Ví dụ: Tổng chi tiêu của hộ phụ thuộc vào (1) Giới tính của chủ hộ (2) Số thành viên trong hộ (3) Vùng nơi hộ sinh sống (có 8 vùng) Biến định tính là biến nào? 12
3. 5.2 Sử dụng biến giả trong mô hình hồi quy Ví dụ 5.1: Xét mô hình Yi = 1 + 2Xi + 3Di + Ui với Y Tiền lương (triệu đồng/tháng) X Bậc thợ D=1 nếu công nhân làm trong khu vực tư nhân D=0 nếu công nhân làm trong khu vực nhà nước D được gọi là biến giả trong mô hình 13
4. 5.2 Sử dụng biến giả trong mô hình hồi quy Y (thu nhập) X (số năm) D (nơi làm việc) 4 3 1 5 5 0 3 3 0 6 4 1 7 5 1 14
5. 5.2 Sử dụng biến giả trong mô hình hồi quy E(Y/X,D) = 1 + 2Xi + 3Di (5.1) E(Y/X,D=0) = 1 + 2Xi (5.2) E(Y/X,D=1) = 1 + 2Xi + 3 (5.3) (5.2): tiền lương trung bình của công nhân làm việc trong khu vực quốc doanh với bậc thợ là X (5.3): tiền lương trung bình của công nhân làm việc trong khu vực tư nhân với bậc thợ là X 15
6. 5.2 Sử dụng biến giả trong mô hình hồi quy 2 tốc độ tăng lương theo bậc thợ 3 chênh lệch tiền lương trung bình của công nhân làm việc ở hai khu vực và cùng bậc thợ (Giả thiết của mô hình: tốc độ tăng lương theo bậc thợ ở hai khu vực giống nhau) 16
7. E(Y/X,Z) = 1 + 2Xi + 3Di Y ˆ ˆ 1 3 ˆ  3 ˆ  1 X Hình 5.1 mức thu nhập bình quân tháng của người lao động tại KVQD và KVTN khi có bậc thợ là X 17
8. 5.2 Sử dụng biến giả trong mô hình hồi quy Ví dụ 5.2: Xét sự phụ thuộc của thu nhập (Y) (triệu đồng/tháng) vào thời gian công tác (X) (năm) và nơi làm việc của người lao động (DNNN, DNTN và DNLD) Dùng 2 biến giả Z1 và Z2 với Z1i =1 nơi làm việc tại DNNN Z1i =0 nơi làm việc tại nơi khác Z2i =1 nơi làm việc tại DNTN Z2i =0 nơi làm việc tại nơi khác Z1i = 0 và Z2i = 0 phạm trù cơ sở 18
9. 5.2 Sử dụng biến giả trong mô hình hồi quy Y (thu X (số Nơi làm Z1 Z2 nhập) năm) việc 4 3 DNNN 1 0 5 5 DNTN 0 1 3 3 DNLD 0 0 6 4 DNTN 1 7 5 DNNN 1 19
10. 5.2 Sử dụng biến giả trong mô hình hồi quy E(Y/X,Z1,Z2) = 1 + 2Xi + 3Z1i + 4Z2i E(Y/X,Z1=0,Z2=0) = 1 + 2Xi E(Y/X,Z1=1,Z2=0) = 1 + 2Xi + 3 E(Y/X,Z1=0,Z2=1) = 1 + 2Xi + 4 • 3 chênh lệch thu nhập trung bình của nhân viên làm việc tại DNNN và DNLD khi có cùng thời gian làm việc X năm • 4 chênh lệch thu nhập trung bình của nhân viên làm việc tại DNTN và DNLD khi có cùng thời gian làm việc X năm 20
11. 5.2 Sử dụng biến giả trong mô hình hồi quy Ví dụ 5.3. thu nhập còn phụ thuộc vào trình độ người lao động (từ đại học trở lên, cao đẳng và khác) 1: nếu trình độ từ đại học trở lên D = 1i 0: trường hợp khác 1: nếu trình độ cao đẳng D = 2i 0: trường hợp khác Một chỉ tiêu chất lượng có n phạm trù (thuộc tính) khác nhau thì dùng n-1 biến giả 21
12. 5.2 Sử dụng biến giả trong mô hình hồi quy Giả sử Y, X là biến định lượng, Z là biến giả (định tính) TH1: Y= 1 + 2Z + 3X + U TH2: Y= 1 + 2X + 3(ZX) + U TH3: Y= 1 + 2Z + 3X + 4(ZX)+ U 22
13. 5.2 Sử dụng biến giả trong mô hình hồi quy VD 5.4: Khảo sát lương của nhân viên theo số năm kinh nghiệm và giới tính TH1: Y= 1 + 2Z + 3X + U TH2: Y= 1 + 2X + 3(ZX) + U TH3: Y= 1 + 2Z + 3X + 4(ZX)+ U Trong đó Y lương X số năm kinh nghiệm Z giới tính với Z=1: nam; Z=0: nữ 23
14. 5.2 Sử dụng biến giả trong mô hình hồi quy TH1: Lương khởi điểm của nv nam và nữ khác nhau nhưng tốc độ tăng lương theo số năm kinh nghiệm như nhau TH2: Lương khởi điểm như nhau nhưng tốc độ tăng lương khác nhau TH3: Lương khởi điểm và tốc độ tăng lương khác nhau 24
15. 5.2 Sử dụng biến giả trong mô hình hồi quy TH1: Lương khởi điểm của nv nam và nữ khác nhau nhưng tốc độ tăng lương theo số năm kinh nghiệm như nhau Hàm PRF: Y= 1 + 2Z + 3X + U Hàm SRF ứng với nữ (Z=0) : ˆ ˆ ˆ Y  1  3 X Hàm SRF ứng với nam (Z=1) : ˆ ˆ ˆ ˆ Y  1  2  3 X 25
16. 5.2 Sử dụng biến giả trong mô hình hồi quy Y ˆ ˆ ˆ ˆ Y  1  2  3 X ˆ ˆ ˆ Y  1  3 X ˆ ˆ 1 2 ˆ ˆ ˆ  1 ,  2 ,  3 0 ˆ  1 0 X Hình 5.2 Lương khởi điểm của nv nam và nữ khác nhau 26
17. 5.2 Sử dụng biến giả trong mô hình hồi quy TH2: Lương khởi điểm như nhau nhưng tốc độ tăng lương khác nhau Hàm PRF: Y= 1 + 2X + 3(ZX) + U Với ZX gọi là biến tương tác Hàm SRF ứng với nữ (Z=0) : ˆ ˆ ˆ Y  1  2 X Hàm SRF ứng với nam (Z=1) : ˆ ˆ ˆ ˆ ˆ ˆ ˆ Y  1  2 X  3 X  1 (  2  3 ) X 27
18. 5.2 Sử dụng biến giả trong mô hình hồi quy Y ˆ ˆ ˆ ˆ Y  1 (  2  3 ) X ˆ ˆ ˆ Y  1  2 X ˆ ˆ ˆ  1 ,  2 ,  3 0 ˆ  1 0 X Hình 5.3 Mức tăng lương theo số năm kinh nghiệm của nv nam và nữ khác nhau 28
19. 5.2 Sử dụng biến giả trong mô hình hồi quy TH3: Lương khởi điểm và tốc độ tăng lương khác nhau Hàm PRF: Y= 1 + 2Z + 3X + 4(ZX)+ U Hàm SRF ứng với nữ (Z=0) : ˆ ˆ ˆ Y  1  3 X Hàm SRF ứng với nam (Z=1) : ˆ ˆ ˆ ˆ ˆ ˆ ˆ ˆ ˆ Y 1 2 3 X 4 X (1 2 ) (3 4 )X 29
20. 5.2 Sử dụng biến giả trong mô hình hồi quy Y ˆ ˆ ˆ ˆ ˆ Y (1 2 ) (3 4 )X ˆ ˆ ˆ Y  1  3 X ˆ ˆ  1  2 ˆ ˆ ˆ ˆ  1 ,  2 ,  3 ,  4 0 ˆ  1 0 X Hình 5.4 Lương khởi điểm và mức tăng lương của nv nam và nữ khác nhau 30
21. 5.3 Ứng dụng sử dụng biến giả 5.3.1 Sử dụng biến giả trong phân tích mùa Y chi tiêu cho tiêu dùng X thu nhập Z = 1 nếu quan sát trong mùa (tháng 1-6) Z = 0 nếu quan sát không nằm trong mùa (tháng 7-12) TH1: Nếu yếu tố mùa chỉ TH2: Nếu yếu tố mùa có ảnh hưởng đến hệ số ảnh hưởng đến hệ số chặn góc ˆ ˆ ˆ ˆ ˆ ˆ ˆ ˆ ˆ Yi 1 2 Xi 3Zi Yi 1  2 X i 3Z i 4 X i Zi (*) Mô hình * có tính tổng quát hơn. Qua việc kiểm định giả thiết để biết được hệ số góc nào có ý nghĩa. 31
22. Ví dụ Có bảng số liệu sau về doanh số bán từng quý (triệu đồng). Hãy sắp xếp lại số liệu, sử dụng biến giả và viết mô hình hồi quy. Năm Quý Doanh số Năm Quý Doanh số 1970 1 992.7 1971 4 1918.3 1970 2 1077.6 1972 1 2163.9 1970 3 1185.9 1972 2 2417.8 1970 4 1326.4 1972 3 2631.7 1971 1 1434.2 1972 4 2957.8 1971 2 1549.2 1973 1 3069.3 1971 3 1718 1973 2 3304.8 32
23. Ví dụ Năm Quý Doanh số D2 D3 D4 1970 1 992.7 0 0 0 1970 2 1077.6 1 0 0 1970 3 1185.9 0 1 0 1970 4 1326.4 0 0 1 1971 1 1434.2 0 0 0 1971 2 1549.2 1 0 0 1971 3 1718 0 1 0 1971 4 1918.3 0 0 1 1972 1 2163.9 0 0 0 1972 2 2417.8 1 0 0 1972 3 2631.7 0 1 0 1972 4 2957.8 0 0 1 1973 1 3069.3 0 0 0 1973 2 3304.8 1 0 0 33
24. Viết mô hình hồi quy mẫu và ý nghĩa các hệ số 34
25. 5.3 Ứng dụng sử dụng biến giả 5.3.2 Kiểm định tính ổn định cấu trúc của các mô hình hồi quy Ví dụ 5.5. Số liệu tiết kiệm (Y) và thu nhập cá nhân (X) ở nước Anh từ 1946-63 (triệu pounds) TK I Tiết kiệm Thu nhập TK II Tiết kiệm Thu nhập 1946 0.36 8.8 1955 0.59 15.5 1947 0.21 9.4 1956 0.9 16.7 1948 0.08 10 1957 0.95 17.7 1949 0.2 10.6 1958 0.82 18.6 1950 0.1 11 1959 1.04 19.7 1951 0.12 11.9 1960 1.53 21.1 1952 0.41 12.7 1961 1.94 22.8 1953 0.5 13.5 1962 1.75 23.9 1954 0.43 14.3 1963 1.99 25.2 35
26. 5.3 Ứng dụng sử dụng biến giả Mục tiêu: Kiểm tra hàm tiết kiệm có thay đổi cấu trúc giữa 2 thời kỳ hay không. Cách 1 Lập hai mô hình tiết kiệm ở 2 thời kỳ Thời kỳ tái thiết: 1946-54 Yi 1 2 Xi U1i (5.3.1) Thời kỳ hậu tái thiết: 1955-63 (5.3.2) Yi 1 2 Xi U2i Và kiểm định các trường hợp sau  1 1 1 1 1 1 1 1  2 2 2  2 2  2 2 2 36
27. Kiểm định Chow Giả thiết: H0: Hai hàm (5.3.1) và (5.3.2) giống nhau B1: Gộp hai nhóm quan sát n=n1+n2 và tính RSS có bậc tự do df= n1+n2-k từ mô hình hồi quy Yi 1 2 Xi U2i B2: Ước lượng (5.3.1) và (5.3.2) và thu được RSS1 có df = n1-k, RSS2 có df = n2-k. Đặt RSS*=RSS1+RSS2 B3: Tính RSS RSS* /k F * RSS /(n1 n2 2k) B4: Nếu F > Fα(k, n1+n2-2k): bác bỏ H0 37
28. 5.3 Ứng dụng sử dụng biến giả Cách 2 Sử dụng biến giả B1. Lập hàm tiết kiệm tổng quát của cả 2 thời kỳ ˆ ˆ ˆ ˆ Yi 1 2 X i 3Zi  4 X i Zi ei Với n = n1 + n2 Z = 1 quan sát thuộc thời kỳ tái thiết Z = 0 quan sát thuộc thời kỳ hậu tái thiết B2. Kiểm định giả thiết H0: 3=0 Nếu chấp nhận H0: loại bỏ Z ra khỏi mô hình B3. Kiểm định giả thiết H0: 4=0 Nếu chấp nhận H0: loại bỏ ZiXi ra khỏi mô hình 41
29. 5.3 Ứng dụng sử dụng biến giả Kết quả hồi quy theo mô hình như sau Yi 1,75 0,15045X i 1,4839Zi 0,1034X i Zi ei t = (-5,27) (9,238) (3,155) (-3,109) p = (0,000) (0,000) (0,007) (0,008) Nhận xét •Tung độ gốc chênh lệch và hệ số góc chênh lệch có ý nghĩa thống kê •Các hồi quy trong hai thời kỳ là khác nhau 43
30. 5.3 Ứng dụng sử dụng biến giả Thời kỳ tái thiết: Z = 1 ˆ Yi 1,75 0,15045X i 1,4839 0,1034X i ˆ Yi 0,2661 0,0475X i Thời kỳ hậu tái thiết: Z = 0 ˆ Yi 1,75 0,15045 X i 44
31. 5.3 Ứng dụng sử dụng biến giả Tiết kiệm ˆ Yi 1,75 0,15045Xi Thời kỳ hậu tái thiết ˆ Yi 0,2661 0,0475X i Thời kỳ tái thiết Thu nhập -0.27 -1.75 Hình 5.6 Mô hình hồi quy cho 2 thời kỳ 45
32. 5.3 Ứng dụng sử dụng biến giả 5.3.3. Hàm tuyến tính từng khúc Ví dụ 5.6: Doanh thu dưới X* thì tiền hoa hồng sẽ khác với khi doanh thu trên X*. Hàm hồi quy có dạng * Yi 1  2 X i  3 ( X i X )Z i ui Y Tiền hoa hồng X Doanh thu X* Giá trị ngưỡng sản lượng Zi =1 nếu Xi > X* Zi =0 nếu Xi ≤ X* 46
33. 5.3 Ứng dụng sử dụng biến giả Y X * X Hình 5.7 Hàm tuyến tính từng khúc •Kiểm định giả thiết H0: 3=0 Nếu bác bỏ H0: hàm hồi quy thay đổi cấu trúc 47
34. 5.3 Ứng dụng sử dụng biến giả Ví dụ: Sản lượng dưới X*, thì chi phí hoa hồng sẽ khác với khi sản lượng trên X*. Hàm hồi quy sẽ có dạng: * Yi 1  2 X i  3 ( X i X )Z i ui Y: Chi phí; X: sản lượng; X*=5.500 tấn: giá trị ngưỡng sản lượng * 1: X i X Z 1i * 0 : X i X 48
35. 5.3 Ứng dụng sử dụng biến giả CP 256 414 634 778 1003 SL 1000 2000 3000 4000 5000 CP 1839 2081 2423 2734 2914 SL 6000 7000 8000 9000 10000 Ta có kết quả hồi quy như sau: * Yi 145,717 0,279Xi 0,095(Xi X )Zi ei t = (-0,824) (6,607) (1,145) R2 = 0,9737 X* = 5500 49